کتاب

اخباریگری (تاریخ و عقاید)

کاوش و پژوهش در تاریخ حدیث شیعه و دوره‏هاى گوناگون و محدّثان بزرگ و میراث ماندگار آن و نیز عناصر تأثیرگذار بر آن، یکى از رسالت‏هاى مهم پژوهشیان حدیث در دوره معاصر است.

پیگیرى و جستجو در مکتب‏هاى حدیثى و دوره‏هاى فراز و فرود آنها، در این میان، امرى مهم و بایسته است.

اخبارگرایى، در سده‏ هاى نخستین، شیوه رایج محدّثان و مجتهدان بزرگ شیعه بود که آثار آن در نگاشته‏ هاى کهن حدیثى، فقهى، کلامى و اخلاقى نمود یافت.

در سده ‏هاى یازدهم و دوازدهم هجرى، مکتبى پا به عرصه گذاشت که ادّعاى پیروى از شیوه کهن عالمان شیعى را مطرح مى‏کرد؛ ولى داراى مبانى خاص در این وادى بود؛ مبانى‏اى که این تفکر را از شیوه محدّثان کهن، متمایز مى‏ساختند.این مکتب فکرى- که امروزه «اخباریگرى» نامیده مى‏شود-، در طول تاریخ نسبتاً کوتاه خویش، با تغییرات جزئى و کلّى نیز روبه‏ رو شد، به گونه‏ اى که برخى از نظریّات خاصّ بنیان‏ گذاران آن در حوزه فهم و درک قرآن، توسط بزرگان این مکتب، به چالش کشیده شد و در نهایت، به همّت مرحوم وحید بهبهانى (رحمه الله) به محاق رفت و با ظهور شخصیتى اصولى همچون شیخ اعظم انصارى (رحمه الله) امکان بروز دوباره را از کف داد.

مکتب اخباریگرى، تأثیر گسترده ‏اى بر کاوش‏ هاى حدیثى معاصر خویش داشت و افزون بر آن، آسیب‏ ها و چالش‏ هاى پیش روى مجتهدان و اصولیان را برنمود و آنان را وادار به تبیین دقیق و منضبط شیوه اجتهاد کرد.اخباریگرى، اگر چه از منظر تاریخى شیوه‏اى پایان‏یافته تلقّى مى‏شود، ولى مبانى، اصول و روش‏هاى آن، در دوره‏هاى متفاوت، ممکن است سر برکُند و به مبارزه با شیوه اجتهاد، تعقل و تعامل عقل و نقل برخیزد.

پژوهش پیشِ رو، افزون بر بازکاوى تاریخ اخبارگرایى و شناساندن اخباریان سرشناس و آرا و افکار آنها، به پژوهش در مبانى اخباریگرى، نقد آن مبانى و مقایسه آنها با مبانى اصولیان پرداخته است. این پژوهش به همّت جناب حجه الإسلام و المسلمین ابراهیم بهشتى دامغانى، تألیف و تدوین و با پیگیرى جناب آقاى دکتر مهدى فرمانیان، سامان یافته است.

تلاش دانشگاه ادیان و مذاهب در پژوهش و نگارش و نظارت علمى (تا پایان مرحله نگارش اوّلیه)، و پژوهشکده علوم و معارف حدیث در ارزیابى، ویرایش علمى و ادبى و آماده ‏سازى این اثر و ارائه آن به جامعه علمى، تأثیرى شایسته داشته است.از برادران بزرگوار، آقایان: حجه الاسلام و المسلمین مهدى مهریزى (رئیس پیشین پژوهشکده علوم و معارف حدیث) و دکتر بهروز حدّادى (معاون پژوهشى دانشگاه ادیان)- که زمینه این همکارى را فراهم نمودند-، سپاس‏گزارى مى‏نمایم. امید که در پرتو همکارى‏ هاى علمى- پژوهشى، موضوعاتِ کمتر تبیین شده تاریخ حدیث شیعه، هر روز، از روشنىِ بیشتر و تبیینِ بهترى برخوردار گردند.

گنجینه میراث حدیث پیامبر اهل بیت(ع)، پس از قرآن کریم، دومین منبع آموزه‌های دینی در حوزه‌های مختلف است و ناسازگاری و اختلاف میان دو یا چند متن حدیثی، گاه نتیجه فضا، شرایط و موقعیت صدور حدیث است، به گونه‌ای که سبب بروز اختلاف در حدیث می‌شود؛ بنابراین مؤلف در مقدمه در این باره چنین آورده است:

مثال بارز این سخن، شرایط تقیه است و امام معصوم در چنین شرایطی ناگزیر است به خاطر رعایت مصالح و مهم‌تر سخنی را بازگو کند که چه بسا با دیگر داده‌های حدیث در شرایط عادی صادر دچار اختلاف است.

در این میان، تلاش عالمان و حدیث‌شناسان در شناسایی روزنه‌های و ورود اختلاف به متون حدیثی و نیز یافتن راه‌های علاج و رفع اختلاف شایان توجه است.

این نوشتار پانزده درس نوشتار دارد که عنوان های آنها عبارتند از: کلیات، آشنایی با دانش اختلاف الحدیث، پیشینه پرداختن به موضوع اختلاف حدیث، شش درس درباره اسباب خارجی اختلاف حدیث، سه درس در موضوع اسباب داخلی اختلاف حدیث، تفاضل مراتب تکلیف و حکم فقهی تخییر، و تعارض ادله.

نویسنده در آغاز هر درس نوشتار به اهداف درس، اشاره و همچنین در پایان چکیده هر درس را آورده و در پایان این مجموعه نیز کتاب‌نامه امده است.

اختلاف حدیث عبارت است از ناهماهنگی و منافات میان مفاد دو یا چند حدیث؛ و همچنین اختلاف حدیث از عوامل مختلفی سر چشمه می‌گیرد که همه آنها به دو عامل «نقل حدیث» و «القای سنت» باز می‌گردد؛ از این رو، نگارنده در این باره چنین نوشته است:

اختلاف ناشی از نقل حدیث در حقیقت زاییده شیوه‌های نقل مانند: تقطیع و تلخیص و یا نتیجه دیگر پیامدهای نقل همچون تصحیف و تخلیط است.

وضع و تحریف نیز به عنوان چالش‌های فراروی نقل حدیث، شماری از اختلاف‌ها را پدید آورده‌اند. اختلاف میان اجزای سنت که مستند به جهل و هواخواهی القا کنندگان آن باشد به دلیل عصمت آن بزرگواران، اساسا منتفی است.

تقیه که با هدف رعایت مصالح برتر صورت پذیرفته، گاه سبب بروز اختلاف در سخن معصومان شده است. توهم وجود اختلاف در آموزه‌های حدیثی از سوی کاربران حدیث، یکی دیگر از چالش‌هایی است که حدیث با آن مواجه است.

ناسازگاری میان برخی روایات، مسأله‌ای نیست که علمای معاصر، آن را دریافت کرده باشند؛ بلکه این موضوع از زمان حضور ائمه(ع) مطرح بوده و آنها ضمن اجرای برخی اقدامات پیشگیرانه؛ روش‌های مناسبی را درباره پدیده اختلاف و چگونگی رفع و علاج آن مطرح کرده‌اند، از این رو نگارنده در این باره چنین اورده است:
روایات متعددی در ارتباط با موضوع اختلاف روایت و عوامل پدیدآورنده آن در منابع روایی به چشم می‌خورد که گویای اهتمام امامان به تبیین مسأله مختلف‌ الحدیث و چاره‌اندیشی برای رفع پیامدهای منفی آن است.

همچنین جمعی از حدیث‌نگاران بزرگ شیعی در جوامع حدیثی خود، بابی را مشتمل بر احادیث مربوط، به این موضوع تخصیص داده‌اند که به نوبه خود از توجه مختلف الحدیث در ادوار گذشته خبر می‌دهد.

کتاب «اخلاق کریمانه» نوشته محمدتقی سبحانی نیا و منتشر شده توسط انتشارات دارالحدیث، به بررسی ویژگی‌های اخلاقی حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌پردازد. این اثر با تمرکز بر آموزه‌های دینی و حدیثی، مکارم اخلاقی و راه‌های کسب فضائل اخلاقی را از دیدگاه این امام همام شرح می‌دهد و به مخاطب نشان می‌دهد چگونه می‌توان با پیروی از سیره اخلاقی ایشان، شخصیت انسانی و رفتار اجتماعی خود را بهبود بخشید.

کتاب حاضر با استناد به احادیث معتبر و آموزه‌های اسلامی، به بررسی عملیاتی و کاربردی اخلاق کریمانه می‌پردازد و منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، علاقه‌مندان به اخلاق اسلامی و تمامی کسانی است که به دنبال الگویی برای رفتار نیکو در زندگی فردی و اجتماعی هستند. این اثر، هم‌چنین راهنمایی برای توسعه فضائل انسانی و ارتقای فرهنگ اخلاقی در جامعه می‌باشد و به خوانندگان کمک می‌کند تا مکارم اخلاقی را در زندگی روزمره خود جاری کنند.

کتاب «اخلاق همسایگی» اثر علی ملکوتی نیا و منتشر شده توسط انتشارات دارالحدیث، با تمرکز بر آموزه‌های اسلامی، به بررسی اصول اخلاقی و رفتاری در روابط همسایگی می‌پردازد. این کتاب با نگاهی علمی و کاربردی، نقش همسایگان در ایجاد جامعه‌ای سالم، همدل و متعادل را توضیح می‌دهد و به ارتقای کیفیت زندگی شهری و روابط انسانی بر اساس تعالیم دین اسلام می‌پردازد.

اثر حاضر با استناد به قرآن، احادیث و سنت پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام، راهکارهای عملی و آموزه‌های اخلاقی برای برقراری تعامل سالم، احترام متقابل، رفع اختلافات و ایجاد همبستگی اجتماعی ارائه می‌دهد. این کتاب منبعی مناسب برای دانشجویان علوم دینی، پژوهشگران اخلاق اجتماعی، مربیان فرهنگی و تمام کسانی است که به دنبال زندگی مسالمت‌آمیز و اخلاقی در محیط‌های شهری و همسایگی هستند.

کتاب «ادبیات فارسی» تألیف مهدی محبی، دانشیار دانشگاه زنجان، و منتشرشده توسط انتشارات دارالحدیث، اثری علمی و کاربردی برای شناخت عمیق‌تر میراث غنی ادب فارسی است. این کتاب با رویکردی تحلیلی و آموزشی، مهم‌ترین جریان‌ها، سبک‌ها و آثار ادبی را معرفی کرده و جایگاه زبان فارسی را در میان زبان‌های فرهنگی جهان مورد بررسی قرار می‌دهد.

در این اثر، نویسنده با بهره‌گیری از منابع معتبر و روش‌های نوین نقد ادبی، خواننده را با مفاهیم بنیادین ادبیات، تحولات تاریخی شعر و نثر، ویژگی‌های سبکی شاعران بزرگ، و نقش ادبیات در هویت‌سازی فرهنگی آشنا می‌کند. توضیح روشن اصطلاحات، مثال‌های دقیق از متون کلاسیک و معاصر، و تحلیل‌های موجز اما علمی، باعث شده کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان ادبیات قابل استفاده باشد.

انتشارات دارالحدیث با ارائه این کتاب، دسترسی به منبعی معتبر، روان و آموزشی در حوزه ادبیات فارسی را تسهیل کرده است؛ منبعی که می‌تواند در فهم بهتر زیبایی‌شناسی، تاریخ و کارکردهای فرهنگی زبان فارسی نقشی مهم ایفا کند.

کتاب «اراده الهی» نوشته اکبر اقوام کرباسی و منتشرشده توسط انتشارات دارالحدیث، پژوهشی علمی و دقیق درباره یکی از بنیادی‌ترین مباحث الهیات اسلامی است. این اثر با رویکردی پژوهش‌محور، مفهوم «اراده الهی» را در قرآن و روایات بازخوانی کرده و نشان می‌دهد که چگونه اندیشمندان امامیه نخستین، این موضوع را تفسیر و تحلیل کرده‌اند.

نویسنده با بررسی تطبیقی دیدگاه‌های مختلف، روند تحول نظریه اراده خداوند را در میان متکلمان شیعه و تأثیر جریان‌های رقیب مانند اعتزال و مکاتب فلسفی تحلیل می‌کند. کتاب با تکیه بر منابع معتبر حدیثی و کلامی، چارچوبی روشن برای فهم تفاوت میان اراده تشریعی و تکوینی ارائه داده و به پرسش‌های کلیدی دربارۀ رابطه اراده الهی با اختیار انسان، قضا و قدر، و حکمت الهی پاسخ می‌دهد.

ساختار منسجم، زبان علمی در عین روانی، و تحلیل‌های عمیق، این اثر ۲۴۴ صفحه‌ای را به یک منبع ارزشمند برای علاقه‌مندان به الهیات، دانشجویان فلسفه و کلام، و پژوهشگران حوزه قرآن و حدیث تبدیل کرده است.

کتاب «از دعا بیشتر بدانیم» تألیف سید محسن موسوی و منتشر شده توسط موسسه فرهنگی دارالحدیث، اثری کاربردی و آموزشی در زمینه معارف دعا و نیایش است که با رویکرد پرسش و پاسخ، آموزه‌های کلیدی دعا را به زبانی ساده و قابل فهم برای عموم مخاطبان ارائه می‌کند. این کتاب ضمن بررسی اهمیت دعا در زندگی فردی و اجتماعی، نحوه بهره‌گیری عملی از دعا برای تقویت ایمان، اخلاق و ارتباط معنوی با خداوند را تبیین کرده و با استناد به منابع معتبر اسلامی، زمینه ارتقای معرفت دینی و تعمیق فهم مفاهیم عبادی را برای خوانندگان فراهم می‌سازد. همچنین، «از دعا بیشتر بدانیم» با ارائه پاسخ‌های کوتاه و روشن به پرسش‌های متداول درباره دعا، ابزاری مفید برای دانشجویان علوم دینی، علاقه‌مندان به عبادت و پژوهشگران معارف اسلامی محسوب می‌شود و می‌تواند الگوی مناسبی برای آموزش و ترویج فرهنگ دعا در جامعه باشد.

کتاب «از دوستی بیشتر بدانیم» تألیف سید محسن موسوی، یک اثر آموزشی و کاربردی در حوزه اخلاق و روابط انسانی بر اساس آموزه‌های قرآن و حدیث است که به بررسی مفهوم دوستی در زندگی فردی و اجتماعی می‌پردازد. این اثر شامل چهل پرسش و پاسخ کوتاه و روان است که محور اصلی آن، تبیین آموزه‌های کتاب «دوستی در قرآن و حدیث» به زبانی ساده و قابل فهم برای عموم مخاطبان می‌باشد.

نویسنده در این کتاب تلاش کرده است تا با ارائه مثال‌ها و توضیحات عملی، خواننده را با اصول و معیارهای دوستی صحیح، اخلاقی و معنوی آشنا سازد و نشان دهد که چگونه می‌توان روابط دوستانه را به گونه‌ای برقرار کرد که هم ارزش‌های اخلاقی و دینی رعایت شود و هم اثر مثبتی بر زندگی فردی و اجتماعی داشته باشد. همچنین کتاب به مسائل مهمی همچون انتخاب دوست مناسب، تأثیر دوستی بر رشد اخلاقی و معنوی انسان، و نقش دوستان در هدایت و اصلاح رفتار پرداخته است.

این اثر به دلیل ارائه مطالب مختصر، روان و کاربردی، برای مخاطبان عام و کسانی که علاقه‌مند به تقویت روابط انسانی و شناخت آموزه‌های دینی درباره دوستی هستند، مناسب می‌باشد. با توجه به استناد به منابع معتبر قرآن و حدیث، «از دوستی بیشتر بدانیم» می‌تواند به عنوان یک راهنمای عملی برای درک و اجرای مفاهیم دوستی در زندگی روزمره مورد استفاده قرار گیرد و به خواننده کمک کند تا روابط دوستانه‌ای سالم، اخلاقی و معنوی بسازد که زمینه‌ساز رشد فردی و اجتماعی باشد.