دارالحدیث

ازدواج گرایی و ازدواج گریزی در ترازوی اخلاق

عبدالله عمادی

اخلاق، بخشی اساسی از زندگی انسانی است که نقش مهمی در شکل‌دهی روابط اجتماعی و فردی هر فرد ایفا می‌کند. از سویی دیگر، ازدواج، یکی از کهن‌ترین نهادهای اجتماعی شناخته شده در تاریخ بشر است. در دنیایی که انتخاب ها بیش از پیش متنوع شده است، ازدواج، تجرد و انواع مختلفی از رابطه، موضوعی جذاب و از بحث‌برانگیزترین موضوعات اجتماعی است.

کتاب حاضر سعی کرده است به بررسی عمیق گرایش های مختلف نسبت به ازدواج در ایران بپردازد و به سؤالاتی پاسخ دهد که ممکن است هر روز در ذهن انسان شکل بگیرد به اینکه: آیا ازدواج همچنان ارزشمند است؟ آیا برخی افراد که از آن می گریزند، کار درستی می کنند؟ آیا باید ازدواج کنم؟ آیا می توانم به جای ازدواج، مسیر دیگری را پیش بگیرم که احساس رضایت و کمال بیشتری به من بدهد؟ آیا تا به حال در مورد معنای واقعی ازدواج و تصمیم گیری در آن تردید داشته اید؟

در این کتاب، نویسنده با عنایت به تجربیات واقعی، مطالعات علمی و نظریات فلسفی، نشان می دهد که چگونه ازدواج و تشکیل خانواده می تواند یک انتخاب اخلاقی یا غیر اخلاقی باشد. همچنین به طور خاص، تحلیلی از ارزش و الزام آن از منظر اخلاق اسلامی ارائه می دهد.

کتاب “ازدواج گرایی و ازدواج گریزی در ترازوی اخلاق” تلاش دارد تا گامی مؤثر در ارتقای سطح آگاهی و تفکر در باره ازدواج اخلاقی بردارد و به خواننده در انتخاب و تصمیم‌گیری آگاهانه در این زمینه و نیز روشن شدن ابهامات و یافتن مسیر درست کمک کند و در نهایت، زمینه‌ساز تشکیل خانواده‌های خوب و ارزشمند باشد.

با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر در سه بخش و چهارده فصل سامان یافته است که به قرار ذیل می باشد:

بخش اول: دیدگاه های اخلاقی مدافع ازدواج و تشکیل خانواده

فصل اول: دیگرگرایی

فصل دوم: قانون طبیعی

فصل سوم: وظیفه گرایی دینی

فصل چهارم: فضیلت گرایی

فصل پنجم: کارکردگرایی اخلاقی

فصل ششم: جامعه گرایی

فصل هفتم: غایت گرایی سعادت نگر

بخش دوم:  دیدگاه های اخلاقی مخالف ازدواج و تشکیل خانواده

فصل هشتم: فردگرایی اخلاقی

فصل نهم: انسان گرایی کانتی

فصل دهم: زمینه گرایی

فصل یازدهم: قراردادگرایی

فصل دوازدهم: فمینسم

فصل سیزدهم: پیامدگرایی

فصل چهاردهم: تجددگرایی

بخش سوم:  ارزش داوری ازدواج و تشکیل خانواده در اخلاق اسلامی

نویسنده کتاب (اسباب اختلاف الحدیث) در این پژوهش با استناد به منابع احادیث، دلایل مهم بروز اختلاف در احادیث معصومان را از ناحیه صدور، سند و مفهوم، تجزیه و تحلیل کرده و ضعف و قوت آنها را بررسی کرده است. نویسنده به عوارض نقل حدیث اشاره کرده و نقل به معنا، تلخیص متن و تقطیع و دیگر وجوهی را که باعث اختلاف و خلط در متون حدیثی می شوند را با ذکر مثال های حدیثی تبیین کرده است. وی در قسمت هایی از کتاب به تاریخچه پیدایش کذب و جعل در احادیث نبوی در قرون نخستین اسلامی اشاره کرده و اسباب مهم نقصان و زیادت را در احادیث به بررسی نهاده است. نقش حکومت ها و شرایط سیاسی و اجتماعی در پیدایش اختلاف در احادیث، وجود تقیه در میان محدثان، مشکل فهم احادیث و تاویل آنها و خصوصیت نقد معانی در احادیث معصومین از مهم ترین علل وجود اختلاف در احادیث عنوان شده است. از ویژگی های این کتاب می توان به ذکر راه حل های گذشتگان در حل اختلاف اخبار و ارائه راه حل های جدید اشاره کرد. نقش ادبیات در حل اختلاف حدیث از این راه حل هاست.
کتاب «اسباب اختلاف الحدیث» به زبان عربی نوشته محمد احسانی‌ فر لنگرودی نوشته شده است.
در کتاب «اسباب اختلاف الحدیث»، هشتاد سبب اختلاف حدیث معرفی و بررسی شده است که در مجموع به پنج عنوان کلی دسته‌بندی شده‌اند: 1.عوارض نقل حدیث؛ 2. مناسبات محیط قانونگذارى؛ 3. اسلوب‏‌هاى بیانى؛ 4. زمینه‌‏ها و شرایط زمانى و مکانى و 5. خصوصیات روایات تفسیرى.
در هر یک از این هشتاد سبب اختلاف، نخست اصل سبب توضیح داده شده است، سپس یک یا چندین مثال‏ روایى مناسب با آن بیان شده و دست آخر راهکار حل اختلاف در مثال مورد نظر، ارائه شده است‏. مجموع روایات نقل شده در این کتاب به عنوان مثال‏‌هاى شناسایى اسباب اختلاف، 653 فقره است.
در مقدمه کتاب «اسباب اختلاف الحدیث»، نویسنده ابتدا تعریف لغوی و اصطلاحی «اختلاف حدیث» را بیان کرده و سپس مطالب مفیدی را درباره علوم مختلف حدیث، صورت‌های کلی اختلاف حدیث، منشا اختلاف حدیث، دیدگاه عالمان قدیم در بحث اسباب اختلاف حدیث و … ارائه کرده است.
از بخش‌های مفید برای خوانندگان، بخش پایانی این کتاب است که در آن فهرستی از آیات، اشخاص، روایات، منابع و مطالب کتاب ارائه شده است.
گفتنی است، یکى از مباحث مهم در فهم متن احادیث، بررسى و حل اختلاف میان متون آن‌هاست. این بحث از جمله مسائل مهم در حوزه فقه‌الحدیث است. بدیهى است براى حل اختلاف و رفع این مشکل، نخست باید عوامل و اسباب اختلاف حدیث را شناسایى کرد و سپس راه‌‏هاى علاج اختلاف ارائه شوند.

کتاب اصول کافی اثر ارزشمند ثقة الاسلام کلینی، یکی از مهم‌ترین منابع حدیثی امامیه به شمار می‌رود که همواره مورد توجه و استفاده محدثان، فقها و دانشمندان شیعه بوده است. این اثر گرانقدر در دوران غیبت صغرا، دوران حیات سفیران امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشريف)، نگارش یافته و طی قرون متمادی به‌عنوان منبعی مستند و معتبر برای بیان مفاهیم اساسی اسلامی مورد استفاده عالمان دین قرار گرفته است.

ویژگی‌های اصلی کتاب اصول کافی:

گردآوری احادیث امامیه با ترتیب و دسته‌بندی دقیق در موضوعات عقاید، فقه، اخلاق و تاریخ اسلام.

استفاده گسترده فقها و محدثان شیعه از این اثر به‌عنوان مرجع موثق در پژوهش‌های دینی و حدیث‌شناسی.

بیان مفاهیم مهم اسلامی با استناد به منابع معتبر و روایات اصیل اهل بیت (ع).

ترجمه حاضر کتاب اصول کافی، به قلم حجة الاسلام و المسلمین محمدرضا انصاری محلاتی، در دو جلد تهیه شده است و با نثری روان و در عین حال دقیق، وفاداری کامل به متن اصلی کتاب را حفظ کرده است. این ترجمه حاصل حدود ۸ سال پژوهش و کار علمی دقیق بوده و تازه‌ترین و جامع‌ترین ترجمه کتاب شریف کافی به زبان فارسی محسوب می‌شود.

این اثر برای پژوهشگران، طلاب حوزه‌های علمیه، محققان علوم دینی و علاقه‌مندان به معارف اهل بیت (ع) منبعی جامع و کاربردی است که هم در مطالعه فردی و هم در پژوهش‌های علمی قابل استفاده است.

غدیر و عاشورا، دو حادثه بزرگ و برجسته در تاریخ اسلام اند. در حادثه نخست، تداوم رسالت اعلام می گردد و دومین حادثه، جهادی است علیه رجعت و انحرافی که در سیره و سنت پیامبر (ص) رخ داد. در میان این دو حادثه، واقعه ای دیگر به وقوع پیوست و آن، خلافت چهار و اندی ساله امیر المومنین (ع) بود. مطالعه و تحلیل این سه حادثه درس آموز، همیشه دغدغه عالمان شیعی بوده است و آثار فراوانی درباره آنها نشر یافته است.

پژوهشکده علوم و معارف حدیث، دو مجموعه با عنوان «دانش نامه امیر المومنین (ع)» و «دانش نامه امام حسین (ع)» را منتشر نموده است. در این دو مجموعه، ابعاد زندگی این دو امام، با استناد به کهن ترین مصادر و همراه با تحلیلهای عمیق و نو، معرفی شده است. یکی از نوآوریهای این دو اثر، طراحی و تدوین نقشه هایی برای رخدادهای زندگی امام علی (ع) و امام حسین (ع) است؛ نقشه هایی مربوط به واقعه غدیر، دوران خلافت امیر المومنین (ع) و حادثه عاشورا.

بخش اول راجع به غدیر خم می باشد و در نقشه مسیر حج پیامبر و حضرت علی (ع) را نشان می دهد. وضعیت کنونی مکان غدیر خم را شرح می دهد بخش دوم به موضوع خلافت امام علی (ع) می پردازد. محدوده جهان اسلام در آن زمان را در نقشه نشان می دهد. محل نبرد های جمل، صفین، نهروان و نقشه سیاسی استانهای حکومت اسلام و نقشه سیاسی استان های مرکزی را در روزگار خلافت امام علی (ع) آورده است. بخش سوم شامل حادثه کربلاست. نقشه تقریبی کوفه هنگام قیام امام حسین (ع) و نقشه خط سیر کاروان حسینی در منطقه مکه و از مدینه تا کربلا و نقشه منطقه کربلا و خط سیر کاروان حسینی از مدینه تا بازگشت به مدینه را آورده است.

تمامی نقشه ها از ترکیب رنگ و وضوح بسیار خوبی برخوردارند.

تبلور فرهنگ در ترکیب باورها، آداب و رسوم و سنت ها، دانش، قوانین و مقررات، هنر و علم و ارزش ها و شیوه زندگی از یک گروه، از طریق تجربیات تاریخی جوامع بشری و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.

بخش اصلی و اساسی از فرهنگ جامعه و هویت اسلامی نیز قطعاً از قرآن کریم و سخنان و رفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام الهام گرفته شده است. بر همین اساس، معرفی و تبیین مفاهیم دینی در راستای گسترش و تعمیق فرهنگ مذهبی در جامعه اسلامی امری مهم به نظر می رسد.

کتاب الاعتکاف فی الکتاب و السنّةیکی از پژوهش های انجام شده در پژوهشگاه قرآن و حدیث هست. این کتاب یک مدل از کتاب موسوعه معارف الکتاب و السنة است که با هدف تقویت فرهنگ دینی، تقویم فرهنگ عمومی و گسترش معارف دین اسلامی تدوین شده است.

نویسنده کتاب معتقد است سنت اعتکاف یکی از برنامه های معنوی و سازنده در شریعت اسلام و بلکه در همه ادیان الهی است.
فصل اول کتاب شامل آموزه های موجود درباره فضیلت اعتکاف و شرایط و آداب، همراه با بیان مکان ها و زمان های انجام اعتکاف؛ فصل دوم درباره اعمال واجب در اعتکاف، و آن ماندن در مسجد و روزه بودن است و نیز بیان فضیلت های حضور در مسجد، فضیلت اقامه نماز، تدریس و یادگیری در مسجد؛ فصل سوم بیان آثار و برکات روزه داری اشاره دارد و فصل چهارم نیز در این فصل به عظمت ماه رجب و بیان رحمت واسعه الهی در این ماه اشاره دارد همچنین در ادامه به بیان فضیلت روزه گرفتن در این ماه، خصوصاً در ایام البیض تاکید شده است.

فصل پنجم کتاب اختصاص به برکات ذکر الله جلّ و علاّ دارد؛ زیرا رکن اساسی در اعتکاف توجه و ذکر الله سبحانه و تعالی است و فصل ششم نیز بخش پایانی کتاب الاعتکاف فی الکتاب و السنّة است که به بیان راهنمایی و توجه در جهت افزایش آثار اعتکاف؛ مانند کثرت ذکر، طلب آمرزش، انس با خدا، انس با قرآن و نیز انس با کتاب هایی که معارف دینی را در انسان تقویت می کند اشاره دارد.

کتاب «التعلیقه الاستدلالیه علی تحریر الوسیله» جلد اول، مجموعه‌ای ارزشمند از حاشیه‌ها و یادداشت‌های آیت‌الله علی مشکینی بر بخش‌هایی از کتاب فقهی مشهور «تحریر الوسیله» امام خمینی(ره) است. این اثر، با رعایت همان عناوین و ساختار اصلی تحریر الوسیله، تحلیل‌ها، توضیحات استدلالی و نکات فقهی نویسنده را در قالبی منسجم ارائه می‌کند و برای طلاب، پژوهشگران و علاقه‌مندان به فقه شیعه، منبعی کاربردی و مستند به شمار می‌رود.

تحقیق و تصحیح این کتاب توسط سید مرتضی سید ابراهیمی انجام شده و کوشیده است تا حاشیه‌ها و استدلال‌های آیت‌الله مشکینی با دقت و شفافیت علمی در اختیار مخاطب قرار گیرد. کتاب با تمرکز بر توضیح و تحلیل احکام، استنباطات فقهی و استدلال‌های مستند، مسیر یادگیری و فهم عمیق‌تر فقه امامیه را هموار می‌سازد.

کتاب «الحوار بین الحضارات فی الکتاب و السنه» اثر محمد محمدی ری شهری با همکاری رضا برنجکار، به بررسی اصول و مبانی گفت‌وگو میان تمدن‌ها و فرهنگ‌ها از منظر قرآن و سنت پرداخته است. این اثر علمی، با تحلیل آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع)، نشان می‌دهد که اسلام همواره بر احترام متقابل، تفاهم، و تعامل سازنده میان اقوام و جوامع انسانی تأکید داشته است.

کتاب با طرح موضوعات کلیدی مانند ارزش گفت‌وگو، همزیستی مسالمت‌آمیز، شناخت تفاوت‌ها، و تبیین نقش عقل و اخلاق در تعاملات بین فرهنگی، به علاقه‌مندان و پژوهشگران علوم دینی و بین‌المللی راهکارهای عملی برای ارتقای ارتباط میان تمدن‌ها ارائه می‌دهد. مطالعه این اثر، برای فهم بهتر آموزه‌های اسلام در زمینه همزیستی و تعامل تمدنی و تقویت مبانی گفت‌وگوی بین‌فرهنگی، بسیار مفید است.