ابراهیم بهشتی

اخباریگری (تاریخ و عقاید)

کاوش و پژوهش در تاریخ حدیث شیعه و دوره‏هاى گوناگون و محدّثان بزرگ و میراث ماندگار آن و نیز عناصر تأثیرگذار بر آن، یکى از رسالت‏هاى مهم پژوهشیان حدیث در دوره معاصر است.

پیگیرى و جستجو در مکتب‏هاى حدیثى و دوره‏هاى فراز و فرود آنها، در این میان، امرى مهم و بایسته است.

اخبارگرایى، در سده‏ هاى نخستین، شیوه رایج محدّثان و مجتهدان بزرگ شیعه بود که آثار آن در نگاشته‏ هاى کهن حدیثى، فقهى، کلامى و اخلاقى نمود یافت.

در سده ‏هاى یازدهم و دوازدهم هجرى، مکتبى پا به عرصه گذاشت که ادّعاى پیروى از شیوه کهن عالمان شیعى را مطرح مى‏کرد؛ ولى داراى مبانى خاص در این وادى بود؛ مبانى‏اى که این تفکر را از شیوه محدّثان کهن، متمایز مى‏ساختند.این مکتب فکرى- که امروزه «اخباریگرى» نامیده مى‏شود-، در طول تاریخ نسبتاً کوتاه خویش، با تغییرات جزئى و کلّى نیز روبه‏ رو شد، به گونه‏ اى که برخى از نظریّات خاصّ بنیان‏ گذاران آن در حوزه فهم و درک قرآن، توسط بزرگان این مکتب، به چالش کشیده شد و در نهایت، به همّت مرحوم وحید بهبهانى (رحمه الله) به محاق رفت و با ظهور شخصیتى اصولى همچون شیخ اعظم انصارى (رحمه الله) امکان بروز دوباره را از کف داد.

مکتب اخباریگرى، تأثیر گسترده ‏اى بر کاوش‏ هاى حدیثى معاصر خویش داشت و افزون بر آن، آسیب‏ ها و چالش‏ هاى پیش روى مجتهدان و اصولیان را برنمود و آنان را وادار به تبیین دقیق و منضبط شیوه اجتهاد کرد.اخباریگرى، اگر چه از منظر تاریخى شیوه‏اى پایان‏یافته تلقّى مى‏شود، ولى مبانى، اصول و روش‏هاى آن، در دوره‏هاى متفاوت، ممکن است سر برکُند و به مبارزه با شیوه اجتهاد، تعقل و تعامل عقل و نقل برخیزد.

پژوهش پیشِ رو، افزون بر بازکاوى تاریخ اخبارگرایى و شناساندن اخباریان سرشناس و آرا و افکار آنها، به پژوهش در مبانى اخباریگرى، نقد آن مبانى و مقایسه آنها با مبانى اصولیان پرداخته است. این پژوهش به همّت جناب حجه الإسلام و المسلمین ابراهیم بهشتى دامغانى، تألیف و تدوین و با پیگیرى جناب آقاى دکتر مهدى فرمانیان، سامان یافته است.

تلاش دانشگاه ادیان و مذاهب در پژوهش و نگارش و نظارت علمى (تا پایان مرحله نگارش اوّلیه)، و پژوهشکده علوم و معارف حدیث در ارزیابى، ویرایش علمى و ادبى و آماده ‏سازى این اثر و ارائه آن به جامعه علمى، تأثیرى شایسته داشته است.از برادران بزرگوار، آقایان: حجه الاسلام و المسلمین مهدى مهریزى (رئیس پیشین پژوهشکده علوم و معارف حدیث) و دکتر بهروز حدّادى (معاون پژوهشى دانشگاه ادیان)- که زمینه این همکارى را فراهم نمودند-، سپاس‏گزارى مى‏نمایم. امید که در پرتو همکارى‏ هاى علمى- پژوهشى، موضوعاتِ کمتر تبیین شده تاریخ حدیث شیعه، هر روز، از روشنىِ بیشتر و تبیینِ بهترى برخوردار گردند.