اخلاق اسلامی

الکافی جلد شانزدهم

محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى

حاوى مجموعه روایاتى در باب اصول و فروع دین است که توسط محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینى، جمع ‏آورى شده است و در مؤسسه دار الحدیث، زیر نظر حجه الاسلام، محمد حسین درایتى، از روى نسخه هاى متعدد تحقیق و تصحیح گردیده است. مقام معظم رهبرى، در پیام خود به کنگره بین المللى مرحوم کلینى( ره)، در باره این تصحیح، چنین فرمودند:« به نظر این‏جانب، چاپ عرضه شده به مناسبت این گنگره، به خاطر تصحیح فنى بسیار خوب، مراجعه دقیق به نسخه‏ هاى اصلى، ذکر گسترده نسخه ‏بدل‏ها، جدا کردن اسانید از متن روایات و مزایاى دیگر، اثر برجسته و ارزش‏مندى است که با سلیقه به کار رفته در آن، ان‏شاءالله، یادگارى ماندگار خواهد بود.»

کتاب «تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث» نوشته‌ی محمدی ری شهری، مرجعی کاربردی و مستند در زمینه تحکیم روابط خانوادگی و تربیت فرزندان بر اساس آموزه‌های اسلامی است. این اثر دو زبانه فارسی و عربی، با استفاده از متون قرآن و احادیث اهل بیت (ع)، راهکارهای عملی برای ایجاد خانواده‌ای پایدار، اخلاق‌مدار و معنوی ارائه می‌دهد. مطالعه این کتاب به والدین، مشاوران دینی و علاقه‌مندان به علوم اسلامی کمک می‌کند تا محبت، صبر و احترام در خانواده را تقویت کرده و روابط زناشویی و فرزندپروری را بر اساس اصول قرآنی و روایی مدیریت کنند.

دنیا و آخرت دو موضوع بنیادین در مطالعات جهان شناسی و انسان شناسی است، زیرا هدف ما در زمینه های گوناگون اعتقادی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بوده و ارتباط تنگاتنگی با چگونگی نگاه ما به دنیا و آخرت دارد. به همین دلیل شناخت دیدگاه اسلام درباره این دو موضوع، برای پیروان این آیین آسمانی، از اهمیت فراوانی برخوردار است. دنیا و آخرت، دو سرا، برای دو گونه زندگی پایدار و دیگری ناپایدار است، زندگی دنیا فرصتی کوتاه، برای ساختن زندگی پایدار و کشتزاری است.
در سال 84 با همکاری پژوهشکده علوم و معارف حدیث کتابی با عنوان دنیا و آخرت از نگاه قرآن و حدیث تالیف و در اختیار مخاطبان قرار گرفت، اکنون با هدف بهره گیری عموم مردم از رهنمودهای نورانی قرآن و احادیث اهل بیت (ع) گزیده این کتاب با عنوان دو سرای زندگی منتشر شد.
این کتاب از چهار بخش اصلی مانند دنیا، دنیای نکوهیده، زهد و بی رغبتی به دنیا و آخرت تشکیل شده است که ویژگی های دنیا، سرای آزمایش، سرای کوچیکدن، گذرگاه، زودگذر، دنیا برای غیر دنیا آفریده شده است، مثل مسافر، مثل میهمان، دنیای پسندیده و آنچه برای آخرت باشد در فصل اول این کتاب تبیین شده است.
اهمیت به دنیا و آخرت، دنیادوستی طبیعی، بهره گیری از دنیا، آخرت طلبی به وسیله دنیا و دعا برای رفاه در زندگی از جمله مطالب فصل دوم بخش اول این کتاب است.
در بخش دوم مطالبی در زمینه ترجیح دنیا بر آخرت، دلبستگی به دنیا، فریفته شدن به دنیا، دنیایی که مانع رسیدن به آخرت شود، بازار زیانکاری، سرای بازی و سرگرمی، سرای نافرمانی، حجاب دل، تباهی جان، رنج و خستگی، بازماندن از آخرت و لذت نبردن از عبادت ذکر می شود.
بی میلی طبیعی، دوری کردن از حرام، کوتاهی آرزو، مخالفت با هوای نفس، پرهیز از زهد ریایی، شناخت حقیقت دنیا، پرنکردن دل با یاد دنیا، کوتاه کردن آرزوها و آسان گرفتن امور دنیوی در بخش سوم این کتاب تبیین می شود.
سرای ماندگاری، سرای ماندگاری، تشویق به آخرت گرایی، ویژگی آخرت گرایان، اندازه پرداختن به آخرت، آثار اهمیت دادن به آخرت، عوامل یادآوری آخرت، آرزوی دراز، همنشینی با گنه پیشگان و آنچه آخرت را آباد می کند از مطالب مطرح شده در بخش چهارم این کتاب است.

کتاب «دوستی در قرآن و حدیث» اثر ارزشمند محمد محمدی ری‌شهری با همکاری محمد تقدیری و ترجمه روان و ادبی سید حسن اسلامی، یکی از جامع‌ترین پژوهش‌ها درباره مفهوم محبت، دوستی و ارتباط انسانی در معارف اسلامی است. این کتاب که توسط انتشارات دارالحدیث منتشر شده، اثری ماندگار در حوزه‌ی اخلاق، سبک زندگی اسلامی و روان‌شناسی اجتماعی در قرآن و سنت به شمار می‌آید و به‌ویژه برای کسانی که در پی درک عمیق‌تری از روابط انسانی بر پایه‌ی ایمان و اخلاق الهی هستند، منبعی بی‌بدیل محسوب می‌شود.

اثر حاضر با وزنی حدود ۱۲۴۰ گرم و قیمتی در حدود ۶,۰۰۰,۰۰۰ ریال، نه تنها از نظر علمی و محتوایی، بلکه از نظر ساختار و تنظیم مباحث نیز نمونه‌ای از دقت، نظم و جامعیت در پژوهش‌های اسلامی است. مؤلف در این کتاب، با گردآوری صدها آیه‌ی قرآن کریم و بیش از هزار و پانصد حدیث از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و اهل‌بیت علیهم‌السلام، تصویری روشن و نظام‌مند از مفهوم محبت در اسلام ارائه داده است.

کتاب در سه بخش اساسی سامان یافته است:

1. دوستی مردم: بررسی روابط میان انسان‌ها، اهمیت نیک‌رفتاری، گذشت، مدارا، همدلی، احسان و پیوندهای اجتماعی سالم بر پایه ایمان و اخلاق.

2. دوستی خدا: تبیین رابطه عاشقانه و معنوی انسان با خالق، و بیان راه‌های جلب محبت الهی از طریق عمل صالح، اخلاص و توکل.

3. دوستی در راه خدا: شرح مفاهیم والای ایثار، برادری دینی، اتحاد و فداکاری برای تحقق ارزش‌های الهی در جامعه.

نویسنده با رویکردی تحلیلی و مستند، ابعاد معرفتی، اخلاقی و اجتماعی دوستی را بررسی کرده و کوشیده است تا نشان دهد که محبت در اسلام صرفاً یک احساس شخصی نیست، بلکه پایه‌ای برای ساخت تمدن اخلاقی و انسانی است.
مترجم اثر، با نثری دقیق و روان، ضمن حفظ وفاداری به متن عربی، آن را به گونه‌ای ترجمه کرده که برای پژوهشگران، دانشجویان، مبلغان دینی و علاقه‌مندان به اخلاق اسلامی، هم علمی و هم دلنشین باشد.

از ویژگی‌های برجسته این کتاب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

استفاده از منابع معتبر شیعه و اهل‌سنت برای جامعیت بیشتر مباحث؛

ارائه‌ی نظام‌مند مفاهیم اخلاقی در قالب سه بخش اصلی و ده‌ها فصل فرعی؛

بهره‌گیری از روش‌های تحلیل مفهومی، تاریخی و روایی در تبیین دوستی؛

کاربردی بودن آموزه‌ها در روابط خانوادگی، اجتماعی و بین‌فردی؛

نثر علمی، روان و در عین حال الهام‌بخش برای خوانندگان امروز.

کتاب «دوستی در قرآن و حدیث» در حقیقت اثری است که مرز میان پژوهش علمی و تربیت اخلاقی را از میان برداشته و می‌کوشد تا فرهنگ محبت، همدلی و صلح درونی را در جامعه معاصر گسترش دهد. این کتاب به ما یادآوری می‌کند که محبت، نه فقط یک احساس بلکه یک مسئولیت الهی و اجتماعی است که بنیان آرامش فرد و پایداری جامعه بر آن استوار است.

شادی و شادکامی: درآمدی بر شادی از ديدگاه اسلام با رويکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا، اثری از گروه روان‌شناسى اسلامى پژوهشكده اخلاق و علوم رفتارى «دارالحديث»، نوشته سید مهدی خطیب که زیر نظر عباس پسندیده به‌انجام رسیده‌است.

رويكرد كلّى روان‌شناسى به دين و مذهب و رويكرد روان‌شناسى مثبت‌گرا به آموزه‌هاى اخلاقى اديان، روندی را بوجودآورد که در سايۀ آن، دانش روان‌شناسى، قابليت يافت تا بُعد روان‌شناختى اديان را نيز درك كند.

گروه روان‌شناسى اسلامى«دار الحديث»، براساس رسالت خود (تبيين روان‌شناختى آموزه‌هاى اسلامى)، در صدد است كه معارف روان‌شناختى متون دينى (قرآن و حديث) را بدون كپى‌بردارى از تحقيقات روان‌شناختى، استخراج و به جامعۀ علمى عرضه نمايد.

امروزه، با همۀ پيشرفت‌هايى كه انسان در عرصۀ فن‌آورى به دست آورده، امّا نتوانسته است خلأهاى روان‌شناختى را از اين طريق، پُر نمايد. اين تصوّر كه انسان با پيشرفت فن‌آورى، لحظه‌هايى آرام همراه با شادى و شادمانى خواهد داشت، به واقعيت نپيوسته است و آدمى، همواره تلاش مى‌كند، تا شادى و آرامش را به زندگى خود، بازگرداند. چه چيزى مى‌تواند زندگى را غرق در شادى كند؟ آيا برخوردارى از سطح عالى تحصيلات، به اين امر كمك مى‌كند؟ آيا ثروت، مى‌تواند گره كور اين مشكل را باز كند؟ آيا موقعيت اجتماعى و مسائلى از اين قبيل، مى‌تواند موجبات شادى را در جوامع مختلف و در بستر خانواده، فراهم آورد؟ آيا اصولاً هر آنچه باعث شادى مى‌گردد، مى‌تواند پيامد مثبت داشته باشد يا در بعضى مواقع، شادى‌هاى زودگذرى وجود دارند كه نه تنها پيامد مثبتى ندارند بلكه آثار منفى به بار مى‌آورند؟

آنچه در بخش اوّل اين كتاب، رهگيرى شده است، پاسخ به سؤالات ياد شده و پرداختن به مقولۀ شادى در قالب ماهيت شادى، پايدارى آن، و منابع و موانع شادى، است. بايد خاطر نشان ساخت كه اين پژوهش، صرفاً بر مبناى كليدواژۀ «فرح» در آموزه‌هاى دين، صورت گرفته است.

به عبارت دیگر در اين نوشتار، موضوع«شادى» با رويكردِ روان‌شناسى مثبت‌گرا و در چارچوب شادكامى، پژوهش گرديد تا جايگاه فرح و سرور، از ديدگاه اسلام و اثر آن‌ها بر شادكامى و نيز عوامل آن‌ها روشن گردد.

فرح از نگاه آيات و احاديث و نشاط از نگاه آيات و احاديث، دو بخش عمده مطالب کتاب را تشکیل می‌دهند.

شناخت نامه شیطان

محمدی ری شهری مرتضی خوش نصیب

مطمئن ‌ترین راه شناخت شیطان، مراجعه به قرآن و سنّت است؛ زیرا وجود و ماهیّت شیطان و راه‌ های نفوذ یا پیشگیری از دام‌ های هزارتوی او، چیزی نیست که در کمند عقل و علم تجربی در آید.

شیطان، تندیس استکبار، لجاجت و فسادگری که به سان خون در رگ فرزندان آدم جاری است و دشمن آشکار و قسم خورده  آنهاست.

شناختن شیطان و دام ها و وسوسه های هزار و یک رنگش برای هر کسی که هوای زندگانی سعادتمند دنیا و آخرت در سر دارد بیش از هر چیز دیگری واجب تر است.

مطمئن ‌ترین راه شناخت شیطان، مراجعه به قرآن و سنّت است؛ زیرا وجود و ماهیّت شیطان و راه‌ های نفوذ یا پیشگیری از دام‌ های هزارتوی او، چیزی نیست که در کمند عقل و علم تجربی در آید.

شیطان در قرآن کریم و احادیث اسلامی، همسو و منطبق با معنای لغوی به کار رفته است. واژه ‌پژوه قرآنی، راغب اصفهانی و واژه ‌پژوه حدیثی، ابن اثیر نیز تعبیر شیطان را از مادّهٔ «شطن» به معنای بُعد و دوری گرفته ‌اند.

این واژه ۸۸ بار در قرآن آمده که هفتاد بار به صورت مفرد و هیجده بار به صورت جمع (شیاطین) به کار رفته است و چنان که گفته شد، در بسیاری از کاربردهای مفرد، مقصود از شیطان، ابلیس است. کلمۀ ابلیس نیز خود، یازده بار در قرآن کریم آمده است.

شناخت نامه شیطان در شش فصل سامان یافته است :

فصل اول: شناخت شیطان

فصل دوم: نقش شیطان در گمراه کردن مردم

فصل سوم: اهریمنان

فصل چهارم: انسان های شیطان صفت

فصل پنجم: دام های شیطان

فصل ششم: ستیز با شیطان

فرهنگ نامه توبه

محمدی ری شهری، محمد

فرهنگ نامه توبه، از جمله فرهنگ نامه هایى است که با هدف تصحیح فرهنگ و تقویت ارزش هاى رفتارى، نگارش یافته است. با توجّه به این که قرآن، همه اهل ایمان را به توبه دعوت کرده، این فرهنگ نامه از اهمّیت ویژه اى برخوردار است ؛ زیرا همگان نیاز به توبه دارند، هر چند توبه از گناهان مختلف، متفاوت است.

در درآمد فرهنگ نامه توبه، توضیحى کوتاه در باره واژه شناسى «توبه» آمده و به کاربرد واژه «توبه» براى خداوند سبحان و انسان در فرهنگ قرآن و حدیث، اشاره گردیده و حقیقت توبه، نیاز همگان به توبه و مقصود از «توبه نصوح» تبیین شده است.

در متن کتاب نیز برجسته ترین ره نمودهاى قرآن و احادیث اسلامى در باره «توبه» در هفت فصل آورده شده است:

در فصل اوّل، معانى متعدّدى براى توبه بیان شده است، مانند: پافشارى نکردن بر انجام گناه، پشیمانى از گناه، اعتراف به گناه، تصمیم گیرى جدّى براى تکرار نکردن گناه. در پایان فصل نیز معناى «توبه نصوح» تبیین شده است.

فصل دوم، به تبیین وجوب توبه و فضیلت آن، خرسندى خداوند سبحان از توبه بندگان، ارزش توبه کنندگان، ضرورت شتاب کردن در توبه و توبه دوباره، هشدار در باره امروز و فردا کردن و به تأخیر انداختن توبه، و بر حذر داشتن از توبه دروغین، اختصاص دارد.

فصل سوم در باره پذیرفته شدن توبه است. مباحث مهمّ این فصل، عبارت اند از: صفتِ «توبه پذیرى» خداى سبحان، پذیرش توبه حقیقى تا واپسین لحظات زندگى، عوامل پذیرفته شدن توبه و موانع آن، و هشدارى در باره گفتن این سخن که «فلانى را خدا نمى آمرزد!».

در فصل چهارم، نمونه هایى از توبه هاى پذیرفته شده مانند: توبه قوم یونس علیه السلام و توبه شمارى از گنهکاران در عصر پیامبر صلى الله علیه و آله گزارش شده اند.

فصل پنجم، در باره آثار و برکات توبه است، از جمله: آمرزش گناهان، پاکیزگى و سلامت دل، محبوبیت نزد خداوند متعال، پوشش گناهان و زشتى ها، تبدیل سیئات به حسنات و تبیین آن، ورود به بهشت و داشتنِ خیر دنیا و آخرت.

در فصل ششم، گونه هاى توبه تبیین مى شوند که عبارت اند از: توبه عام، توبه خاص، توبه نهان، توبه آشکار، توبه رباخوار، توبه کسى که مالش با حرام در آمیخته است، توبه غیبت کننده، توبه کسى که حقّ الناس به گردن دارد. در این فصل همچنین تحلیلى در باره توبه انبیا و اوصیا و تحلیل دیگرى در باره گونه هاى توبه آمده است.

فصل هفتم نیز به چند نمونه از دعاهایى اختصاص دارد که از خاندان رسالت در باره توبه روایت شده اند.

فرهنگ نامه خوف و رجا

محمدی ری شهری – مرتضی خوش نصیب

خوف و رجا به معنای ترس و امید، اصطلاحی پربسامد در فرهنگ اسلامی است که ناظر به احساس عقلانی انسان خداباور نسبت به آیندۀ خویش است.

برخی افراد، گروه‌ ها و فرقه‌ ها، با استفاده از معیارهای دوگانه و با استناد به دسته‌ ای از آیات و روایات و غفلت از دستۀ دیگر، خوف یا رجا را فزونی بخشیده و کفۀ دیگر آن را کاهش می‌ دهند. در حالی که توصیۀ قرآن و سنّت، دارا بودن احساس میانه‌ ای است که در بر دارندۀ هم‌زمان و متوازن بیم و امید است. لذا پیداست که فزونی یا کاستی نامتعادل هر یک از این دو، آثار زیانبار فراوانی را به دنبال می ‌آورد.

کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا با جمع ‌آوری و ارائه منضبط آیات قرآن و روایات پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم و خاندان رسالت علیهم السلام کوشیده است مفهوم “بیم و امید”، خاستگاه ها، جلوه ها و پیامدها و پاره ای مباحث مرتبط با دو مفهوم یاد شده را از منظر آموزه های قرآن و حدیث و از رهگذر دو کلید واژه نام آشنای “خوف و رجا” بنمایاند.

فرهنگ نامه خوف و رجا در سه بخش و بیست و نُه فصل سامان یافته است:
بخش اول کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس
فصل اول: تفسیر «ترس از خدا»، فصل دوم: ارزش خداترسی،‌ فصل سوم: تشویق به خداترسی،‌ فصل چهارم: عوامل خداترسی، فصل پنجم: جلوه های خداترسی
فصل ششم: ادب خداترسی، فصل هفتم: آثار خداترسی، فصل هشتم: خداترسی همه آفریدگان، فصل نهم: آنان که از ترس ایمن اند
فصل دهم: نکوهش نترسیدن از خدا، فصل یازدهم: موانع خداترسی، فصل دوازدهم: تشویق به نترسیدن از غیر خدا، فصل سیزدهم: مواردی از ترس ناشایست
فصل چهاردهم: عوامل ترس از غیر خدا، فصل پانزدهم: موانع ترس از غیر خدا، فصل شانزدهم: رفتارهای شایسته هنگام ترس از غیر خدا

بخش دوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: امید
فصل اول: فضیلت امید به خدا، فصل دوم: فقط به خدا امید داشتن، فصل سوم: نکوهش ناامید بودن و ناامید کردن از خدا
فصل چهارم: پرهیز از امید توخالی، فصل پنجم: عوامل امیدآفرین، فصل ششم: پیامدهای امید، فصل هفتم: جلوه های امید به خدا
فصل هشتم: گشوده شدن غیر منتظره پنجره امید، فصل نهم: امیدبخش ترین آیه ها، فصل دهم: تشویق به دل نیستن به غیر خدا
فصل یازدهم: نکوهش ناامید کردن کسی که به خیر تو امیدوار است

بخش سوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس و امید
فصل اول: بایسته های بیمناکی و امیدواری، فصل دوم: برکات تعادل میان ترس و امید