تعادل خوف و رجا

فرهنگ نامه خوف و رجا

محمدی ری شهری – مرتضی خوش نصیب

خوف و رجا به معنای ترس و امید، اصطلاحی پربسامد در فرهنگ اسلامی است که ناظر به احساس عقلانی انسان خداباور نسبت به آیندۀ خویش است.

برخی افراد، گروه‌ ها و فرقه‌ ها، با استفاده از معیارهای دوگانه و با استناد به دسته‌ ای از آیات و روایات و غفلت از دستۀ دیگر، خوف یا رجا را فزونی بخشیده و کفۀ دیگر آن را کاهش می‌ دهند. در حالی که توصیۀ قرآن و سنّت، دارا بودن احساس میانه‌ ای است که در بر دارندۀ هم‌زمان و متوازن بیم و امید است. لذا پیداست که فزونی یا کاستی نامتعادل هر یک از این دو، آثار زیانبار فراوانی را به دنبال می ‌آورد.

کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا با جمع ‌آوری و ارائه منضبط آیات قرآن و روایات پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم و خاندان رسالت علیهم السلام کوشیده است مفهوم “بیم و امید”، خاستگاه ها، جلوه ها و پیامدها و پاره ای مباحث مرتبط با دو مفهوم یاد شده را از منظر آموزه های قرآن و حدیث و از رهگذر دو کلید واژه نام آشنای “خوف و رجا” بنمایاند.

فرهنگ نامه خوف و رجا در سه بخش و بیست و نُه فصل سامان یافته است:
بخش اول کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس
فصل اول: تفسیر «ترس از خدا»، فصل دوم: ارزش خداترسی،‌ فصل سوم: تشویق به خداترسی،‌ فصل چهارم: عوامل خداترسی، فصل پنجم: جلوه های خداترسی
فصل ششم: ادب خداترسی، فصل هفتم: آثار خداترسی، فصل هشتم: خداترسی همه آفریدگان، فصل نهم: آنان که از ترس ایمن اند
فصل دهم: نکوهش نترسیدن از خدا، فصل یازدهم: موانع خداترسی، فصل دوازدهم: تشویق به نترسیدن از غیر خدا، فصل سیزدهم: مواردی از ترس ناشایست
فصل چهاردهم: عوامل ترس از غیر خدا، فصل پانزدهم: موانع ترس از غیر خدا، فصل شانزدهم: رفتارهای شایسته هنگام ترس از غیر خدا

بخش دوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: امید
فصل اول: فضیلت امید به خدا، فصل دوم: فقط به خدا امید داشتن، فصل سوم: نکوهش ناامید بودن و ناامید کردن از خدا
فصل چهارم: پرهیز از امید توخالی، فصل پنجم: عوامل امیدآفرین، فصل ششم: پیامدهای امید، فصل هفتم: جلوه های امید به خدا
فصل هشتم: گشوده شدن غیر منتظره پنجره امید، فصل نهم: امیدبخش ترین آیه ها، فصل دهم: تشویق به دل نیستن به غیر خدا
فصل یازدهم: نکوهش ناامید کردن کسی که به خیر تو امیدوار است

بخش سوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس و امید
فصل اول: بایسته های بیمناکی و امیدواری، فصل دوم: برکات تعادل میان ترس و امید