پژوهش حدیثی

کتاب «دروس فی اختلاف الحدیث» تألیف حیدر المسجدی، اثری علمی و آموزشی در حوزه علم حدیث است که به یکی از بنیادی‌ترین مسائل علوم حدیثی یعنی «اختلاف میان احادیث» می‌پردازد. نویسنده در این کتاب آموزش می‌دهد که هنگام مواجهه با تعارض یا تفاوت در روایات، چه باید کرد و چگونه می‌توان به درک درست و منطقی از احادیث رسید. او تأکید می‌کند که منشأ تمام اختلافات، اهل بیت(علیهم‌السلام) نیستند، بلکه عوامل گوناگونی در شکل‌گیری این تفاوت‌ها نقش دارند. از جمله این عوامل، می‌توان به عدم انتساب صحیح برخی احادیث به معصومان اشاره کرد که موجب ورود روایات نادرست در منابع شده است. همچنین بی‌دقتی در نقل و نگارش احادیث، از جمله تصحیف، تقطیع، ادراج و دیگر خطاهای متنی، سبب بروز اختلاف در نقل‌ها شده است. عامل دیگر، تغییر معنای واژه‌ها در گذر زمان است؛ زیرا واژه‌هایی که در چهارده قرن پیش معنایی خاص داشته‌اند، ممکن است امروزه با مفهومی متفاوت به کار روند و همین تغییر زبانی، موجب برداشت‌های نادرست و تعارض ظاهری میان احادیث گردد. افزون بر این، نویسنده بیان می‌کند که گاهی خود اهل بیت(ع) به دلایل خاصی چون شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه، یا به اقتضای شیوه بیان احکام (اعم از عام و خاص، مطلق و مقید، یا ناسخ و منسوخ) به گونه‌ای متفاوت سخن گفته‌اند که ظاهر روایات را متعارض جلوه می‌دهد. بنابراین، تنها بخشی از اختلاف‌ها به اهل بیت بازمی‌گردد و سه عامل نخست خارج از اراده آنان است. این کتاب حاصل بیش از ده سال تدریس و تحقیق مؤلف در حوزه و دانشگاه است و مطالب آن در شانزده درس تنظیم شده است. هر درس با بیان اهداف آموزشی آغاز می‌شود، در ادامه به تحلیل و بررسی محتوایی می‌پردازد، و در پایان با خلاصه و تمرین‌هایی برای فهم بهتر موضوع تکمیل می‌گردد. اثر حاضر می‌تواند منبعی آموزشی و تحلیلی برای طلاب، پژوهشگران حدیث و دانشجویان الهیات باشد که می‌خواهند شناختی عمیق‌تر از ریشه‌ها و روش‌های رفع اختلاف در احادیث اسلامی پیدا کنند.

کتاب قواعد توثیق راویان تألیف محمدکاظم رحمان ستایش و روح‌الله شهیدی، پژوهشی تخصصی در حوزه‌ی علم رجال و حدیث است که به بررسی معیارها و مبانی تشخیص وثاقت و عدالت راویان می‌پردازد. نویسندگان در این اثر با رویکردی علمی و تحلیلی، اصول و ضوابطی را که علمای بزرگ رجال در طول تاریخ برای ارزیابی راویان احادیث به کار گرفته‌اند، توضیح داده‌اند.

این کتاب با بهره‌گیری از منابع اصیل رجالی مانند آثار شیخ طوسی، نجاشی، کشی و علامه حلی، تلاش می‌کند تا چارچوبی منسجم برای شناخت روات و بررسی اعتبار احادیث ارائه دهد. مطالب کتاب به گونه‌ای تنظیم شده که برای طلاب، دانشجویان رشته‌های علوم قرآن و حدیث، و پژوهشگران دینی کاملاً کاربردی است.

از ویژگی‌های برجسته‌ی این اثر، دقت علمی، نظم در طرح مباحث، و تلفیق دیدگاه‌های نظری با نمونه‌های عملی است. مطالعه‌ی «قواعد توثیق راویان» به خواننده کمک می‌کند تا با شیوه‌ی علمی ارزیابی روایات آشنا شود و درک عمیق‌تری از مبانی حدیث‌پژوهی در مکتب اهل‌بیت(ع) به دست آورد.

کتاب المحاسن مشتمل بر روایات متعدد و متنوع در موضوعات گوناگون است. شیخ صدوق، این کتاب را یکى از منابع مورد اطمینان و مشهور در میان فقهاى شیعه مى داند. قاضى نور اللّه شوشترى، از آن، به عنوان پنجمین کتاب معتبر شیعه و در ردیف کتب اربعه دانسته است.

کتاب محاسن از بخش هاى متعدد با عنوان های زیر تشکیل شده است:

القرائن، ثواب الاعمال، عقاب الاعمال، الصفوه و النور و الرحمه، مصابیح الظُلَم، العلل، السفر، المآکل، الماء، المنافع، المرافق.

پربرگ بودن آثار حدیثی و ظهور پاره ای از مطالب ضعیف و غیرعصری در آنها و نیز در دسترس نبودن ترجمه ی فارسی یا ترجمه ای امروزین از برخی متون حدیث کهن، گروهی را که طالب کتاب های گزیده هستند، از مطالعه آنها باز داشته است.

از این رو معاونت فرهنگی هنری مؤسسه دارالحدیث، گزیده سازی مهم ترین کتاب های حدیثی از کهن ترین آنها تا عصر حاضر را با ویژگی های زیر در دستور کار خود قرار داده و تاکنون هفت گزیده نشر یافته است:

مهمترین ویژگی های این مجموعه را می توان چنین برشمرد:

۱. شامل گزیدهٔ مهمترین متون حدیثی است.

۲. حجم هر کتاب و ترجمهٔ آن، میان یک صد تا دویست صفحه است.

۳. سعی شده است تا در ترجمهٔ احادیث، نثر معیار رعایت شود.

۴. همهٔ گزیده ها در قطع و طرح یکسان عرضه می شوند.

۵. هر گزیده شامل مقدمه، متن و نمایه است: مقذمه، به اختصار، دربردارندهٔ زندگانی و جایگاه علمی پدیدآورندهٔ کتاب و گزارشی از محتوا و ترسیم جایگاه آن درمیان متون حدیثی است. متن، شامل احادیث برگزیده همراه با اعراب، ترجمه و در صورت نیاز، شرح است. در نمایه، فهرست موضوعی کاملی در پایان هر مجموعه ارائه می شود که با رجوع به آن می توان به صورت موضوعی به احادیث دست یافت.

۶. منابع احادیث، حتی الامکان، شناسایی شده و در پانوشت هر صفحه آورده شده اند؛ جز در متونی که از مصادر اصلی به شمار می آیند.

۷. سعی شده است در گزیده ها، ترتیب مطالب رعایت شود. در مواردی که ساختار جدیدی در نظر گرفته شود، در مقذمه به آن تصریح می شود.

۸. در انتخاب احادیث، حتی الامکان، معیارهای ذیل در نظر بوده است: الف. عموم به آن نیازمند باشند؛ ب. کوتاه، گویا و کاربردی باشد؛ ج. ناظر به یکی از مسائل اعتقادی، عبادی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی، اقتصادی و… باشد، امید به زندگی را افزایش دهد و مکارم اخلاقی و اصول انسانی را تقویت کند.

۲۵۰ حدیث کوتاه، کاربردی تر در زمان ما و در سطح عموم از کتاب المحاسن، تألیف احمد بن محمد بن خالد برقی گزینش و با عنوان «گزیده المحاسن» با اعراب گذاری و ترجمه عرضه شده است.