رضا برنجکار

علم و حکمت در قرآن و حدیث پیشگفتار الحمد للّه رب العالمین والصلاه والسلام على عبده المصطفى محمّد وآله الطاهرین وخیار صحابته أجمعین در جهان امروز که علم با همه پیشرفتهاى چشمگیر و حیرت انگیز از حلّ مشکلات اساسى جامعه بشر عاجز مانده است ، آشنایى با دیدگاههاى اسلام در باره علم و معرفت مى تواند گامى بلند و مؤثر در ایجاد تحولى عظیم و سازنده و گره گشا باشد . از آغاز تدوین حدیث در تاریخ اسلام به دلیل اهمیتى که اسلام براى علم و آگاهى قایل است ، همه جوامع حدیثى بخشى را به طرح دیدگاههاى این آیین آسمانى در باره علم و معرفت اختصاص داده اند؛ لیکن متاسفانه هنوز مجموعه اى که نصوص اسلامى را در این باره یکجا و مستقل به صورت موضوعى در اختیار پژوهشگران قرار دهد ، در میان تألیفات اصحاب حدیث یافت نمى شود . کتابى که در برابر شما است، چهارمین مجموعه مستقل از «موسوعه میزان الحکمه» و حاصل تلاش سالها تتبع و تحقیق در باره علم و معرفت از دیدگاه اسلام است و براى نخستین بار نصوص اسلامى در این زمینه را به صورت موضوعى در اختیار علاقمندان قرار مى دهد. در این کتاب تلاش شده با بهره گیرى از متن قرآن و احادیث اسلامى از طریق فریقین، دیدگاههاى اسلام در باره جایگاه علم و معرفت ، حقیقت علم ، آثار علم ، مبادى و موانع معرفت ، تعلیم ، تعلّم و عالم به طور مبسوط به جهان علم و دانش عرضه شود . گفتنى است براى تکمیل مباحث مربوط به معرفت شناسى از دیدگاه قرآن و حدیث، ملاحظه کتاب «خرد گرایی در قرآن و حدیث» [۱] پنجمین اثر مستقل منتشر شده از مجموعه داش نامه قرآن و حدیث نیز ضرورى است . شایسته یادآوری است که این کتاب ، پیش از این یکبار به صورت دو جلدی انتشار یافته و اکنون در ویرایش جدید با صفحه آرایی نوین ، در یک جلد ، تقدیم خوانندگان گرامی میگردد. به علاوه ، در نسخه کنونی ، برخلاف گذشته پانوشت های مربوط به هر صفحه ، ذیل همان صفحه گنجانده شده است که طبعا موجب سهولت استفاده از کتاب می گردد. به امید روزى که همه دانش پژوهان در سراسر جهان بویژه دانشجویان علوم اسلامى، با بهره گیرى از رهنمودهاى اسلام و منوّر ساختن خود به نور علم و حکمت، ظلمتکده جهان را روشن سازند ، و دانش را از بردگى سرمایه داران و زورمداران رها ، و در خدمت انسانیت قرار دهند . در پایان لازم مى بینم که از همه برادران عزیز «پژوهشکده علوم و معارف حدیث» که مرا در تألیف این مجموعه ارزشمند یارى رساندند ، تشکّر کنم . بویژه از برادر فاضل وبزرگوار حجّه الإسلام والمسلمین شیخ رضا برنجکار که مسؤولیّت گردآورى احادیث کتاب را به عهده داشته اند . خداوند در دنیا وآخرت به همه آنان جزاى خیر دهد . محمّد محمّدى رى شهرى سوم صفر ۱۴۳۲ ۱۸ دی ۱۳۸۹ [۱] این کتاب در سه بخش : «العقل» ، «الجهل» و «الجاهلیه» در سال «۱۳۷۸» منتشر شده است .

کتاب «قاعده کلامی حسن و قبح عقلی» نوشته‌ی رضا برنجکار و مهدی نصرتیان اهور، پژوهشی جامع در حوزه کلام اسلامی و فلسفه اخلاق است که به بررسی یکی از مهم‌ترین اصول کلامی، یعنی حسن و قبح عقلی می‌پردازد.

این اثر با تحلیل دقیق دیدگاه‌های علمای شیعه و بررسی رابطه عقل و اخلاق، نقش عقل در تشخیص درست و نادرست، خوب و بد را در چارچوب آموزه‌های دینی روشن می‌کند. کتاب شامل مثال‌ها و استدلال‌های روشن برای درک بهتر مفاهیم نظری و عملی است و نشان می‌دهد که چگونه معیارهای عقلی می‌توانند در استنباط احکام اخلاقی و اخلاق عملی به کار گرفته شوند.

مطالعه این کتاب به دانشجویان کلام، فلسفه، اخلاق و علاقه‌مندان به علوم دینی کمک می‌کند تا مفاهیم پیچیده حسن و قبح عقلی را به صورت عمیق و کاربردی بیاموزند و در تحلیل مسائل اخلاقی و فقهی از آن بهره ببرند. این اثر هم‌چنین برای پژوهشگران و محققان، منبعی مستند و کاربردی در حوزه کلام نظری و فلسفه اخلاق فراهم می‌آورد.

کتاب «قواعد کلامی معلل بودن افعال الهی به اغراض و صلاح» نوشته رضا برنجکار توسط انتشارات موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث به چاپ رسیده است.
کتاب قواعد کلامی معلل بودن افعال الهی به اغراض و صلاح، در باره دو قاعده از قواعد مربوط به افعال الهی – یعنی «قاعدۀ معلّل بودن افعال الهی به اغراض، یا وجوب غرض‌مندی افعال خدا» و «قاعدۀ صلاح» بحث می‌کند.

قواعد کلامی را می‌‌توان به قواعد مربوط به شناخت خدا و قواعد مربوط به افعال خدا تقسیم کرد. قسم اخیر به مباحث عدل، نبوّت، امامت و معاد مربوط می‌‌شود. منظور از قواعد افعال الهی، قواعدی است که به افعال الهی، از حیث ارزشی و خوب و بد بودن افعال مربوط می‌شود. از این رو، قاعدۀ حسن و قبح عقلی، مهم‌ترین قواعد افعال الهی، بلکه قاعده القواعد در این حوزه است.

کتاب حاضر منعکس کنندۀ سومین و آخرین حلقه از دروس قواعد افعال الهی در حوزۀ علمیّۀ قم است. نخستین حلقه، به قاعدۀ حسن و قبح عقلی اختصاص داشت که در آن، قاعدۀ حسن و قبح عقلی، تثبیت و به اشکالات مخالفان پاسخ داده شد.

در دومین حلقه، ابتدا قواعد لطف و اصلح بررسی شد و روشن شد که این دو قاعده نارسایی‌‌هایی دارند و از این رو، قاعدۀ جای‌گزین برای این دو قاعده، یعنی قاعدۀ عدل و فضل، طرّاحی و مورد بحث و اثبات قرار گرفت. سومین و آخرین حلقه، به قاعدۀ معلّل بودن افعال الهی به اغراض، یا وجوب غرضمندی افعال خدا مربوط می‌‌شود. این قاعده با تقریری خاص که اشکالات ماتریدیان و اشاعره به آن وارد نباشد مورد پذیرش قرار گرفت.

از امتیازات این کتاب، تازگی و توجّه ویژه به گوهرهای ناب عقلانی در کتاب و سنّت است. بدیهی است که این کار، همچنان گام‌های نخست خویش را می‌‌پیماید و بایسته است با پژوهش‌‌های بیشتر، بر استواری و ارزش‌های آن افزود.

اثر حاضر، چهارمین حلقه از پروژه‌‌ای است که می‌‌کوشد با ارائۀ قواعد کلامی برگرفته از کتاب و سنّت، به سرچشمه‌‌های کلام اهل بیت علیهم السلام باز گردد و پایه‌‌ای برای پی‌‌ریزی دوبارۀ بنیان‌‌های دانش اصیل کلام اسلامی بنا نهد.

کتاب «کلام اسلامی» با هدف ارائه تصویری جامع و ساده از آموزه‌های عقلی و وحیانی اسلام تدوین شده و به عنوان یک درسنامه عمومی برای دانشگاه‌ها طراحی گردیده است. این کتاب ۱۶ درس دارد و مباحث اصلی کلام اسلامی شامل اثبات خدا و صفات او، عدل الهی، اختیار و سرنوشت انسان، نبوت و امامت، و معاد را بررسی می‌کند.

متن کتاب با روش آموزشی نوین تدوین شده است؛ هر درس با اهداف مشخص آغاز می‌شود، سپس مطالب ارائه می‌شود و در پایان سؤالات و پژوهش‌های پیشنهادی برای افزایش یادگیری و تفکر دانشجویان آورده شده است.

این کتاب مرجع مناسبی برای دانشجویان، اساتید و علاقه‌مندان به معارف اسلامی است که می‌خواهند درک عمیقی از اصول اعتقادی اسلام پیدا کنند.