معارف اسلامی

کتاب «فرهنگ‌نامه جمعه (فارسی – عربی)» به قلم آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری با همکاری مرتضی خوش‌نصیب اثری ماندگار در حوزه‌ی معارف اسلامی است که با هدف تبیین جایگاه معنوی، عبادی و اجتماعی روز جمعه در فرهنگ دینی مسلمانان نگاشته شده است. این اثر ارزشمند، یکی از جلدهای مجموعه‌ی بزرگ فرهنگ‌نامه‌های موضوعی قرآن و حدیث است که با نگاهی پژوهشی و نظام‌مند به آیات الهی و احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام، به معرفی مفاهیم بنیادین دین می‌پردازد.

در این کتاب، نویسندگان با بهره‌گیری از منابع معتبر روایی و تفسیری، ابعاد گوناگون روز جمعه را از منظر قرآن کریم و سنت نبوی مورد بررسی قرار داده‌اند. روز جمعه در اسلام تنها یک روز از هفته نیست، بلکه فرصتی برای تجدید ایمان، عبادت، دعا، همبستگی اجتماعی و رشد معنوی است. نویسنده با گردآوری صدها روایت از پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع)، نشان می‌دهد که جمعه روزی برای تزکیه، بخشش و تقرب به خداوند است.

این اثر به صورت دو زبانه (فارسی – عربی) نگارش یافته و به گونه‌ای تنظیم شده است که هم پژوهشگران فارسی‌زبان و هم دانش‌پژوهان عرب‌زبان بتوانند از آن بهره‌مند شوند. نثر فارسی کتاب ساده، روان و در عین حال دقیق و علمی است، در حالی‌که متن عربی آن وفادار به منابع اصلی حدیثی است و برای مطالعات تطبیقی میان دو زبان کاربرد فراوان دارد.

از دیگر ویژگی‌های قابل توجه کتاب می‌توان به دسته‌بندی موضوعی احادیث، تطبیق آیات و روایات، تحلیل مفهومی واژه‌ها و ارائه نکات اخلاقی و تربیتی اشاره کرد. هر بخش از کتاب با دقت علمی بالا تدوین شده و مخاطب را با ظرافت‌های عبادی، اخلاقی و اجتماعی روز جمعه آشنا می‌سازد.

این فرهنگ‌نامه همچنین به موضوعاتی مانند نماز جمعه، دعاهای مخصوص روز جمعه، فضیلت غسل جمعه، اهمیت ذکر و استغفار در این روز، و آثار معنوی دیدار مؤمنان پرداخته است. به‌علاوه، با نگاهی اجتماعی، تأثیر جمعه بر وحدت امت اسلامی، هم‌دلی مؤمنان و اصلاح روابط انسانی را نیز مورد تأکید قرار می‌دهد.

در مجموع، کتاب «فرهنگ‌نامه جمعه» اثری است جامع و پژوهشی برای هر مسلمانی که می‌خواهد به عمق معارف اسلامی درباره این روز مبارک پی ببرد و آن را به بخشی از زندگی عبادی خود تبدیل کند.

فرهنگ نامه خوف و رجا

محمدی ری شهری – مرتضی خوش نصیب

خوف و رجا به معنای ترس و امید، اصطلاحی پربسامد در فرهنگ اسلامی است که ناظر به احساس عقلانی انسان خداباور نسبت به آیندۀ خویش است.

برخی افراد، گروه‌ ها و فرقه‌ ها، با استفاده از معیارهای دوگانه و با استناد به دسته‌ ای از آیات و روایات و غفلت از دستۀ دیگر، خوف یا رجا را فزونی بخشیده و کفۀ دیگر آن را کاهش می‌ دهند. در حالی که توصیۀ قرآن و سنّت، دارا بودن احساس میانه‌ ای است که در بر دارندۀ هم‌زمان و متوازن بیم و امید است. لذا پیداست که فزونی یا کاستی نامتعادل هر یک از این دو، آثار زیانبار فراوانی را به دنبال می ‌آورد.

کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا با جمع ‌آوری و ارائه منضبط آیات قرآن و روایات پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم و خاندان رسالت علیهم السلام کوشیده است مفهوم “بیم و امید”، خاستگاه ها، جلوه ها و پیامدها و پاره ای مباحث مرتبط با دو مفهوم یاد شده را از منظر آموزه های قرآن و حدیث و از رهگذر دو کلید واژه نام آشنای “خوف و رجا” بنمایاند.

فرهنگ نامه خوف و رجا در سه بخش و بیست و نُه فصل سامان یافته است:
بخش اول کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس
فصل اول: تفسیر «ترس از خدا»، فصل دوم: ارزش خداترسی،‌ فصل سوم: تشویق به خداترسی،‌ فصل چهارم: عوامل خداترسی، فصل پنجم: جلوه های خداترسی
فصل ششم: ادب خداترسی، فصل هفتم: آثار خداترسی، فصل هشتم: خداترسی همه آفریدگان، فصل نهم: آنان که از ترس ایمن اند
فصل دهم: نکوهش نترسیدن از خدا، فصل یازدهم: موانع خداترسی، فصل دوازدهم: تشویق به نترسیدن از غیر خدا، فصل سیزدهم: مواردی از ترس ناشایست
فصل چهاردهم: عوامل ترس از غیر خدا، فصل پانزدهم: موانع ترس از غیر خدا، فصل شانزدهم: رفتارهای شایسته هنگام ترس از غیر خدا

بخش دوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: امید
فصل اول: فضیلت امید به خدا، فصل دوم: فقط به خدا امید داشتن، فصل سوم: نکوهش ناامید بودن و ناامید کردن از خدا
فصل چهارم: پرهیز از امید توخالی، فصل پنجم: عوامل امیدآفرین، فصل ششم: پیامدهای امید، فصل هفتم: جلوه های امید به خدا
فصل هشتم: گشوده شدن غیر منتظره پنجره امید، فصل نهم: امیدبخش ترین آیه ها، فصل دهم: تشویق به دل نیستن به غیر خدا
فصل یازدهم: نکوهش ناامید کردن کسی که به خیر تو امیدوار است

بخش سوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس و امید
فصل اول: بایسته های بیمناکی و امیدواری، فصل دوم: برکات تعادل میان ترس و امید

فرهنگ‌نامه نماز جمعه، تألیف محمد محمدی ری‌شهری (1325-1401ش)، فرهنگی تک‌جلدی است که در آن نکات و ویژگی‌ها و بایدها و نبایدهای نماز جمعه با استفاده از آیات و روایات و سخنان فقها گردآوری شده است. مرتضی خوش‌نصیب، علاوه بر همکاری در تدوین، ترجمه کتاب را نیز برعهده داشته است.

کتاب پیش روی شما، یک عنوان از «مجموعه فرهنگ‌نامه‌ها»ی دارالحدیث است. این مجموعه، به‌تمامی، برگرفته از دانش‌نامه قرآن و حدیث است و با هدف استوارسازی فرهنگ دینی، اصلاح فرهنگ عمومی و ترویج معارف اصیل دین منتشر می‌شود. فرهنگ‌نامه نماز جمعه، از جمله فرهنگ‌نامه‌هایی است که با هدف تصحیح و تقویت فرهنگ ارزش‌های رفتاری، در دست تدوینند. درهم‌تنیدگی عبادت و سیاست در نماز جمعه و نقش آن در تقویت پایگاه مردمی نظام اسلامی ایجاب می‌کند، فرهنگ‌سازی برای حضور همگان و به‌ویژه نسل جوان در صدر برنامه‌های مسئولان فرهنگی و سیاسی قرار گیرد. فرهنگ‌نامه نماز جمعه نیز که اکنون پیش روی شماست، گامی در این راه است.

این فرهنگ‌نامه در هشت فصل تنظیم شده است. در این فرهنگ‌نامه، برجسته‌ترین نکات و دستورالعمل‌هایی که جهت فرهنگ‌سازی و بهره‌برداری از برکات «نماز جمعه» ضروری است، از منابع شیعی و اهل سنت، گزینش شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. در این کتاب، افزون بر متون قرآنی و حدیثی، تحلیل‌های مورد نیاز درباره این فریضه بسیار مهم سیاسی – عبادی، مانند: حکم نماز جمعه در عصر غیبت و تاریخ تشریع آن نیز ارائه می‌گردد.

آگاهی از فتاوای فقهای معاصر درباره مسائل مختلف نماز جمعه، مانند: وقت نماز جمعه، خواندن خطبه‌های نماز قبل از اذان ظهر، سخن گفتن نمازگزاران هنگام خطبه، گوش فرادادن به خطبه و مقدار مسافت فرسخ شرعی، برای همه شرکت‌کنندگان در نماز جمعه، ضروری است که در این مجموعه مورد توجه قرار گرفته است.

کتاب کافی اثر ارزشمند مرحوم کلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، جامع‌ترین و معتبرترین کتاب در میان کتب اربعه شیعه است و تنها اثر باقی‌مانده از ایشان محسوب می‌شود. کلینی حدود ۲۰ سال از عمر خود را صرف تألیف کافی کرده و در آن حدود ۱۶۰۰۰ حدیث گردآوری شده است.

ساختار کتاب کافی شامل سه بخش اصلی است:

1.  اصول کافی: شامل مباحث اعتقادی و اخلاقی مانند عقل، توحید، نبوت، امامت، دعا و فضیلت قرآن، و آداب اخلاقی و تربیتی.
2.  فروع کافی: شامل روایات فقهی مانند نماز، روزه، زکات و حج که بیشتر مورد استفاده فقهاست.
3. روضه کافی: شامل خطبه‌ها، نامه‌ها، مواعظ، داستان‌ها و مطالب تاریخی.

ویژگی‌های مهم کتاب کافی:

• تدوین در عصر غیبت صغری و نزدیک به عصر حضور ائمه (ع)
• جامعیت کامل؛ شامل روایات اعتقادی، اخلاقی و فقهی
• دقت بالا و ذکر کامل اسناد احادیث
• ارائه ابواب با عناوین کوتاه، رسا و کاربردی

کتاب کافی، مرجعی بی‌نظیر برای طلاب، پژوهشگران و علاقه‌مندان به علوم دینی و حدیثی است و به دلیل تنوع موضوعات، هم برای مطالعه علمی و هم استفاده عمومی مناسب می‌باشد.

مسند ابن ابی عمیر مشتمل بر احادیث ابن ابی عمر، از راویان مهم شیعه، که در دو جلد گردآوری و تنظیم شده است.

در جلد نخست، احادیث در قالب این موضوعات آمده است: عقل و جهل، فضل علم، توحید، عدل و معاد، حجت، احتجاج، تاریخ انبیاء، امامت، آسمان و عالم، ایمان و کفر، دعا، فضل قرآن، زندگی، آداب و سنن، و کتاب روضه.

در جلد دوم نیز احادیث در ذیل عنوان کتاب های فقهی آمده است که با کتاب طهارت آغاز و به کتاب دیات ختم می شود.

کتاب «مشق ارشاد» اثر عبدالله عمادی، آموزش علمی و کاربردی امر به معروف و نهی از منکر با تمرکز بر تأثیرگذاری و متقاعدسازی است. این اثر مفاهیم پایه، ویژگی‌های منش هدایتگر، روش ساخت پیام‌های اقناعی و شیوه ارائه آن‌ها را بررسی می‌کند و کاربرد عملی آن را در موقعیت‌های واقعی، از جمله آستان‌ها و اماکن زیارتی، نشان می‌دهد. کتاب راهنمایی جامع برای هدایتگری مؤثر در جامعه معاصر ارائه می‌کند.