نقد حدیث

کتاب «دراسة فی شخصیة سهل بن زیاد و روایاته» اثر حیدر المسجدی، پژوهشی جامع درباره یکی از راویان برجسته حدیث، سهل بن زیاد است که احادیث فراوانی از او در منابع معتبر شیعی از جمله کتب اربعه نقل شده است. اهمیت این کتاب از آنجا ناشی می‌شود که احادیث سهل بن زیاد در موضوعات فقه، عقاید و دیگر حوزه‌ها گسترده است، اما در عین حال میان عالمان و محدثان درباره وثاقت و اعتبار او اختلاف نظر وجود دارد.

نویسنده در این اثر کوشیده است شخصیت و جایگاه علمی سهل بن زیاد را از زوایای مختلف بررسی کند و ضمن تحلیل رجالی، میزان اعتمادپذیری احادیث او را مشخص سازد. با توجه به تمرکز عمده احادیث سهل بن زیاد در کتاب کافی، بخش اعظم تحلیل‌ها و نمونه‌ها نیز از این کتاب استخراج شده است.

مطالب کتاب در سه فصل سامان یافته است:

1. فصل اول: بررسی شخصیت سهل بن زیاد از منظر رجالی و تحلیل وثاقت او؛

2. فصل دوم: معرفی کسانی که از سهل بن زیاد حدیث نقل کرده‌اند؛

3. فصل سوم: معرفی مشایخ و استادان سهل بن زیاد.

در پایان کتاب، نمونه‌هایی از روایات ارائه شده که علاوه بر سهل، توسط دیگر راویان نیز نقل شده‌اند تا میزان تأیید و تواتر احادیث او روشن شود. این کتاب برای پژوهشگران علوم حدیث، دانشجویان و علاقه‌مندان به مطالعات رجالی، منبعی دقیق و مستند برای آشنایی با شخصیت و آثار سهل بن زیاد محسوب می‌شود.

کتاب «دروس فی اختلاف الحدیث» تألیف حیدر المسجدی، اثری علمی و آموزشی در حوزه علم حدیث است که به یکی از بنیادی‌ترین مسائل علوم حدیثی یعنی «اختلاف میان احادیث» می‌پردازد. نویسنده در این کتاب آموزش می‌دهد که هنگام مواجهه با تعارض یا تفاوت در روایات، چه باید کرد و چگونه می‌توان به درک درست و منطقی از احادیث رسید. او تأکید می‌کند که منشأ تمام اختلافات، اهل بیت(علیهم‌السلام) نیستند، بلکه عوامل گوناگونی در شکل‌گیری این تفاوت‌ها نقش دارند. از جمله این عوامل، می‌توان به عدم انتساب صحیح برخی احادیث به معصومان اشاره کرد که موجب ورود روایات نادرست در منابع شده است. همچنین بی‌دقتی در نقل و نگارش احادیث، از جمله تصحیف، تقطیع، ادراج و دیگر خطاهای متنی، سبب بروز اختلاف در نقل‌ها شده است. عامل دیگر، تغییر معنای واژه‌ها در گذر زمان است؛ زیرا واژه‌هایی که در چهارده قرن پیش معنایی خاص داشته‌اند، ممکن است امروزه با مفهومی متفاوت به کار روند و همین تغییر زبانی، موجب برداشت‌های نادرست و تعارض ظاهری میان احادیث گردد. افزون بر این، نویسنده بیان می‌کند که گاهی خود اهل بیت(ع) به دلایل خاصی چون شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه، یا به اقتضای شیوه بیان احکام (اعم از عام و خاص، مطلق و مقید، یا ناسخ و منسوخ) به گونه‌ای متفاوت سخن گفته‌اند که ظاهر روایات را متعارض جلوه می‌دهد. بنابراین، تنها بخشی از اختلاف‌ها به اهل بیت بازمی‌گردد و سه عامل نخست خارج از اراده آنان است. این کتاب حاصل بیش از ده سال تدریس و تحقیق مؤلف در حوزه و دانشگاه است و مطالب آن در شانزده درس تنظیم شده است. هر درس با بیان اهداف آموزشی آغاز می‌شود، در ادامه به تحلیل و بررسی محتوایی می‌پردازد، و در پایان با خلاصه و تمرین‌هایی برای فهم بهتر موضوع تکمیل می‌گردد. اثر حاضر می‌تواند منبعی آموزشی و تحلیلی برای طلاب، پژوهشگران حدیث و دانشجویان الهیات باشد که می‌خواهند شناختی عمیق‌تر از ریشه‌ها و روش‌های رفع اختلاف در احادیث اسلامی پیدا کنند.

مبانی حدیث شناسی

سید محمدکاظم طباطبایی

حدیث، حکایت و گزارش سنّت است؛ از این رو، تنها طریق دستیابی به سنّت و آگاهی از آن، از مسیر حدیث خواهد بود. بر این پایه، آگاهی از ویژگی های حدیث و آشنایی با مبانی، منابع، شیوه ها و ظرافت های حدیث پژوهی، نیاز آغازین هر پژوهشگر در حوزه معارف اسلامی است.

مباحث مرتبط با حدیث در سه گروه، دسته بندی می شوند:

• متن پژوهی: فهم حدیث و پژوهش در محتوای احادیث برای دستیابی به معنای دقیق حدیث و فهم مراد معصومان علیهم السلام در این مبحث قرار می گیرد.
• علوم پیرامونی: آگاهی از دانش های مرتبط با حدیث، همچون تاریخ حدیث، رجال، درایه، کتاب شناسی، روش فهم و…، در این مجموعه قرار دارد.
• مباحث بنیادی: مباحث اساسی که به زیرساخت های حجیت و اعتبار حدیث و گستره آن از منظرهای متفاوت می پردازد، در این گروه مطرح می شوند. مباحثی همچون حجیت سنّت، رابطه سنّت با قرآن، چگونگی مواجهه عالمان دینی با حدیث و سنّت، ویژگی های حدیث شیعی و سنّی، اعتبار احادیث اهل بیت علیهم السلام، رابطه عقل و نقل و…، از جمله مباحث بنیادین در حوزه حدیث شناسی اند.

این کتاب، در پی برآوردن مطالب در این حوزه خاص و بنیادی است.

مطالب کتاب مبانی حدیث شناسی در شانزده درس با عنوان زیر، سامان یافته است:

درس اول: سنّت

درس دوم: اعتبار سنّت نبوی

درس سوم: اعتبار قول و فعل اهل بیت علیهم السلام

درس چهارم: نیاز به سنّت

درس پنجم: قرآن بسندگی

درس ششم: حدیث بسندگی

درس هفتم: جایگاه روایات در فهم آیات قرآن

درس هشتم: کاربرد روایات در فهم قرآن

درس نهم: گستره سنّت و حدیث

درس دهم: ویژگی های حدیث شیعه (۱)

درس یازدهم: ویژگی های حدیث شیعه (۲)

درس دوازدهم: ویژگی های حدیث شیعه (۳)

درس سیزدهم: ویژگی های حدیث اهل سنّت (۱)

درس چهاردهم: ویژگی های حدیث اهل سنّت (۲)

درس پانزدهم: اعتبارسنجی حدیث درس شانزدهم: عدالت صحابه