مطالعات تاریخی ایران

شهرری – بررسی دورنی جامعه انسانی از قاجار تا جمهوری اسلامی

جواد صفی نژاد

تهیه و تولید این اثر ماندگار با همکاری مرکز ری شناسی مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، اداره اسناد آستان مقدس و انتشارات دارالحدیث صورت پذیرفته و در مستندنگاری روایت‌های تاریخی این کتاب، مجموعه‌های ذکر شده، نقش بسیار مهمی در جمع‌آوری و بازخوانی اسناد تاریخی داشته‌اند.

«جواد صفی‌نژاد» استاد بازنشسته دانشگاه تهران، پژوهشگر پیشکسوت موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی و پدر علم قنات در ایران از دهه ۴۰ تاکنون به کار پژوهش و انتشار آثاری در مورد فرهنگ روستایی، عشایری و شهری ایران پرداخته و تلاش‌های ارزنده‌ای در طول سالیان متمادی برای جمع‌آوری و تألیف این کتاب گرانسنگ داشته است.

این کتاب، نگاه جامعی به زیستِ مردم شهر ری دارد و بیانگر رخداد‌ها و وقایع اجتماعی و تحولات شهرری و محلات آن و شامل اسناد و نقشه‌های مختلف در خصوص شهرری است.

یکی از اهداف مهم این کتاب، ثبت فرهنگ تاریخ بومی بوده است و ذیل آن، صفی‌نژاد تلاش کرده تا واژه‌های سنتی و بومی را که خاستگاه تاریخی آنها ریشه در روستا‌های شهر ری داشته، ثبت کند تا در تاریخ اجتماعی ری باقی بمانند.

صفی‌نژاد در این کتاب مدعی است که خطه شهر ری سه دستاورد مهم برای فرهنگ ایران زمین داشته است:

1.  در نظام سبزی کاری، مَن یا رِی که واحد سنجش وزن است.
2.  در نظام آبیاری، سنگ یا سنگ آب که واحد سنجش حجمی آب در قنات هاست.
3.  در نظام زراعی، بنه یا سازمان زراعی کهن ایران که از مهرماه (میزان) آغاز و تا شهریورماه (سنبله) فعالیت داشت.

آنطور که در این کتاب گفته شده، خاستگاه ۳ نظام یادشده و سه رویداد «من ری»، «سنگ آب» و «بنه» شهر کهن و تاریخی ری است و بررسی این نهادها، سبک زندگانی و مسائل اجتماعی و زیستی قشر‌های مختلف اجتماعی این شهر را بیان می‌کند.
‌
می‌توان به برخی از عناوین مهم این کتاب اینگونه اشاره کرد: درباره ری؛ محلات و اماکن تاریخی ری؛ آیین‌ها، آداب و سنت‌های عزاداری و روضه‌خوانی؛ نیاز‌ها و خدمات شامل حمام‌ها، یخچال‌ها، نانوایی و …؛ مکتب خانه‌ها و مدارس ری؛ بازار و دکان‌ها، قبرستان‌ها، مشاغل کسبه ری، حمل و نقل و ماشین دودی و …؛ کشاورزی سنتی و نظام زراعت در ری، قنات‌ها و آبیاری و خاطرات شخصی نویسنده.