سیر و سلوک

فرهنگ نامه خوف و رجا

محمدی ری شهری – مرتضی خوش نصیب

خوف و رجا به معنای ترس و امید، اصطلاحی پربسامد در فرهنگ اسلامی است که ناظر به احساس عقلانی انسان خداباور نسبت به آیندۀ خویش است.

برخی افراد، گروه‌ ها و فرقه‌ ها، با استفاده از معیارهای دوگانه و با استناد به دسته‌ ای از آیات و روایات و غفلت از دستۀ دیگر، خوف یا رجا را فزونی بخشیده و کفۀ دیگر آن را کاهش می‌ دهند. در حالی که توصیۀ قرآن و سنّت، دارا بودن احساس میانه‌ ای است که در بر دارندۀ هم‌زمان و متوازن بیم و امید است. لذا پیداست که فزونی یا کاستی نامتعادل هر یک از این دو، آثار زیانبار فراوانی را به دنبال می ‌آورد.

کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا با جمع ‌آوری و ارائه منضبط آیات قرآن و روایات پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم و خاندان رسالت علیهم السلام کوشیده است مفهوم “بیم و امید”، خاستگاه ها، جلوه ها و پیامدها و پاره ای مباحث مرتبط با دو مفهوم یاد شده را از منظر آموزه های قرآن و حدیث و از رهگذر دو کلید واژه نام آشنای “خوف و رجا” بنمایاند.

فرهنگ نامه خوف و رجا در سه بخش و بیست و نُه فصل سامان یافته است:
بخش اول کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس
فصل اول: تفسیر «ترس از خدا»، فصل دوم: ارزش خداترسی،‌ فصل سوم: تشویق به خداترسی،‌ فصل چهارم: عوامل خداترسی، فصل پنجم: جلوه های خداترسی
فصل ششم: ادب خداترسی، فصل هفتم: آثار خداترسی، فصل هشتم: خداترسی همه آفریدگان، فصل نهم: آنان که از ترس ایمن اند
فصل دهم: نکوهش نترسیدن از خدا، فصل یازدهم: موانع خداترسی، فصل دوازدهم: تشویق به نترسیدن از غیر خدا، فصل سیزدهم: مواردی از ترس ناشایست
فصل چهاردهم: عوامل ترس از غیر خدا، فصل پانزدهم: موانع ترس از غیر خدا، فصل شانزدهم: رفتارهای شایسته هنگام ترس از غیر خدا

بخش دوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: امید
فصل اول: فضیلت امید به خدا، فصل دوم: فقط به خدا امید داشتن، فصل سوم: نکوهش ناامید بودن و ناامید کردن از خدا
فصل چهارم: پرهیز از امید توخالی، فصل پنجم: عوامل امیدآفرین، فصل ششم: پیامدهای امید، فصل هفتم: جلوه های امید به خدا
فصل هشتم: گشوده شدن غیر منتظره پنجره امید، فصل نهم: امیدبخش ترین آیه ها، فصل دهم: تشویق به دل نیستن به غیر خدا
فصل یازدهم: نکوهش ناامید کردن کسی که به خیر تو امیدوار است

بخش سوم کتاب فرهنگ نامه خوف و رجا: ترس و امید
فصل اول: بایسته های بیمناکی و امیدواری، فصل دوم: برکات تعادل میان ترس و امید

کتاب «کیمیای محبت» شرح حال شیخ رجبعلى خیاط، از عارفان بزرگ معاصر است که در سال ۱۳۷۶ توسط انتشارات دارالحدیث منتشر شده و برای سی و دومین بار تجدید چاپ شده است. کتاب کیمیای محبت، نخست با نام «تندیس اخلاص» در سال ۱۳۷۶ توسط انتشارات دارالحدیث منتشر شده و آیت‌الله محمدى رى‏ شهرى، آن را همراه اضافات و تحقیقات بیش‏تر به نام کیمیاى محبت به دوستداران حقیقت و عرفان و پویندگان وادى عشق تقدیم کرد که در مدت کوتاهى خوانندگان زیادى پیدا کرد. کیمیاى محبت از یک پیشگفتار و چهار بخش تشکیل شده که به معرفى آن مى‏پردازیم. بخش اول کتاب با عنوان ویژگی‌ها از هشت فصل تشکیل شده و دربردارنده زندگى، کار و فعالیت، ایثار، تعبد، اخلاق، مسئله انتظار، دیدگاه شیخ رجبعلى خیاط درباره شعر و برخى از شاعران و پاره‏اى از دیدگاه‏هاى این عارف بزرگ در مسائل سیاسى و پیشگویى‏هاى اوست. بخش دوم جهش نام دارد. این بخش از سه فصل سامان یافته و درباره نقطه عطف زندگى شیخ رجبعلى خیاط و امدادهاى غیبى و کمالات معنوى وى است. بلندترین بخش این مجموعه، بخش سوم با نام زندگانی است و و از ۱۰ فصل سامان یافته که عبارت‌اند از روش سازندگى شیخ و اطلاع از باطن افراد؛ احسان به دیگران؛ رهنمودهاى شیخ درباره نماز؛ رهنمودهاى شیخ درباره حج؛ تلاش براى زیارت حضرت ولى عصر(عج). آخرین بخش از مجموعه کیمیاى محبت، به عروج ملکوتى شیخ رجبعلى خیاط اختصاص دارد. فرزند شیخ مى‏گوید: روز قبل از وفات، پدرم سالم بود. مادرم در خانه نبود، تنها من در خانه بودم. عصر هنگام، پدرم آمد و وضو گرفت و مرا صدا زد کرد وگفت: «قدرى کسل هستم. اگر آن بنده خدا آمد که لباسش را ببرد، دمِ قیچى‏ها در جیبش است و سى تومان باید اجرت بدهد.» سخن شیخ به تلویح و در لفافه حاکى از این بود که او به زودى به عالم برزخ سفر خواهد کرد ولى فرزند وى از این سرّ در آن هنگام آگاه نشد. همچنین، این کتاب به سه زبان عربی «کیمیاء المحبه»، اسپانیایی و انگلیسی نیز ترجمه شده‌است. چاپ چهل وششم کتاب «کیمیای محبت، یادنامه مرحوم شیخ رجبعلی خیاط(نکوگویان)» تألیف آیت‌الله محمدی ری شهری با شمارگان ۵۰۰۰ نسخه جلد نرم در ۳۰۱ صفحه و بهای ۱۲۰۰۰ تومان از سوی سازمان چاپ و نشر دارالحدیث در سال ۹۳ منتشر شده‌است.