کتاب آشنایی با دستگاه‌های موسیقی ایران و فهرست تمام گوشه‌ها و آوازها به قلم دلگرمی الیاسی به تحریر درآمده است.

اگر حتی مخاطب جدی موسیقی سنتی هم نباشید، حتماً نام «دستگاه»ها و «گوشه»های موسیقی به گوش‌تان خورده است. همه ما به‌عنوان علاقه‌مندان موسیقی ایرانی -که آن را به صورت حرفه‌ای و آکادمیک دنبال نمی‌کنیم- همیشه دوست داشته‌ایم بدانیم این دستگاه‌ها و گوشه‌ها چیست‌اند و در آنها چه می‌گذرد؟ هر کدام چه حال و هوایی دارند؟چرا نام یکی چهارگاه است و دیگری شور؟ چرا یکی بیات اصفهان نام دارد و آن یکی شوشتری؟  اصلاً چه کسی اینها را ابداع یا کشف کرده است؟ قطعه‌ای که در ماهور ساخته شده با قطعه دیگری که در شور ساخته شده، چه تفاوت‌هایی دارد؟ کدام‌ یک از قطعات معروف در مایه‌های موسیقی ایرانی ساخته شده‌اند؟ و ده‌ها سوال دیگر که همیشه برای مردم عادی و علاقه‌مندان موسیقی سنتی وجود داشته است.

دستگاه موسیقی چیست؟

در نگاه علمی، دستگاه‌های موسیقی به مجموعه‌ای از چند نغمه (گوشه) اطلاق می‌شود که با هم در گام، کوک و فواصل نت هم‌آهنگی دارند. موسیقی سنتی دارای هفت «دستگاه» و پنج «آواز» و در کل، دوازده «مایه» است. اگر بخواهیم این مسأله را به زبانی ساده توضیح دهیم، می‌توانیم بگوییم که «دستگاه‌ها» مجموعه‌ای از گوشه‌ها هستند که بر اسا‌س منطقی درونی کنار هم قرار می‌گیرند و هر یک حال‌ و هوای خاصی را القا می‌کنند. مثلاً آن را پرهیجان می‌کنند یا غمگین یا حماسی و…

اما «دستگاه‌ها» -به شیوه‌ای که ما امروزه آنها را می‌شناسیم- از دوران قاجار در موسیقی ایران معمول شده‌اند و به واسطه‌ی داشتن گوشه‌ها، موسیقی ما را از تمام موسیقی‌ های دنیا متمایز می‌کنند. این گوشه‌ها در فرم‌های مختلفی چون پیش‌درآمد، درآمد، چهارمضراب، آواز، تصنیف و رِنگ تقسیم‌بندی می‌شوند.