افسانه وافسون؛ داستان بلندی است که نخست در سال 1345، با نام‌ مستعار «دیده‌ور» از جانب‌ انتشارات‌ «جوانه‌» نشر یافت‌ .در سال 1355 انتشارات (جاویدان)آن‌ را تجدید چاپ‌ کرد.

حرف‌ بر سر بخشی‌از جامعه‌ آن‌ زمان‌ ایران‌ است‌ که‌ تجددی‌ خام‌ و سبکسرانه‌ آن‌ را در میان‌ گرفته‌ بود و به‌ سوی‌ عاقبتی‌ که‌ گزیرناپذیر می‌نمود، می‌راند.

داستان‌ در قالب‌ کنایه‌ جریان‌ می‌یابد، و پیش‌بینی‌ای‌ که‌ در بطن‌ آن‌ نهفته‌ است‌. سرانجام‌ به‌ حقیقت‌ می‌پیوندد، و آن‌ سقوط‌ و دگرگونی‌ بساط‌ پیشین‌ است‌.

در جوی‌ که‌ این‌ کتاب‌ انتشار یافت‌، بهتر همان‌ بود که‌ در توطئه‌ سکوت‌ فرو رود. من‌ نیز در باره‌ آن‌ حرفی‌ به‌ میان‌ نیاوردم‌، و تن‌ به‌ هیچ‌ مصاحبه‌ای‌ ندادم‌. می‌بایست‌ خود، زبان‌ گویای‌ خود باشد.

گرچه‌ داستان‌ در پیرامون‌ یک‌ جمع‌ زنان‌ جریان‌ می‌یابد، ولی‌ حرف‌ اصلی‌ بر سر گروهی‌ از مردان‌ بود که‌ کشور را به‌ راه‌ می‌بردند، و سرانجام‌ آن‌ را به‌ لبه‌ پرتگاه‌ رساندند، آنگونه‌ که‌ شرح‌ آن‌ به‌ زبان‌ کنایه‌ در داستان‌ گنجانده‌ شده‌ است‌. حرف‌ بر سر یک‌ تجدد سطحی‌، خارج‌ از اندازه‌ و خارج‌ از قاعده‌ است‌، آمیخته‌ای‌ از خرافه‌ و خودنمائی‌، بی‌ هیچ‌ ارتباطی‌ با روح‌ و فرهنگ‌ ایرانی‌.

بدیهی‌ است‌ که‌ نفی‌ تجدد و یا نفی‌ حقوق‌ زن‌ و گشایش‌ و شکفتگی‌ او مورد نظر نبود. درست‌ برعکس‌، آنچه‌ در این‌ داستان‌ آمده‌، نگاهداشت‌ مرزهای‌ واقعی‌متانت‌ و شخصیت‌ زن‌ ایرانی‌ است‌. برابری‌ حقوق‌ و احترام‌ زن‌ زمانی‌ تحقق‌ می‌یابد که‌ او از دایره‌ سرشت‌ خود خارج‌ نگردد. زن‌ و مرد به‌ عنوان‌ انسان‌ البته‌ برابرند، ولی‌ انسانی‌ هستند که‌ آفرینش‌، به‌ هر یک‌ از آن‌ دو سرشت‌ خاص و وظیفه‌ای‌ خاص بخشیده‌.

«افسانه‌ و افسون‌» پس‌ از چندی‌، از جانب‌ پروفسور کمیساروف‌، ایرانشناس‌ روس‌ به‌ زبان‌ روسی‌ ترجمه‌ گشت‌ و در مسکو انتشار یافت‌. سپس‌ دو ترجمه‌ دیگر یکی‌ به‌ زبان‌ لیتوانی‌ و دیگری‌ به‌ زبان‌ گرجی‌ نیز از آن‌ صورت‌ گرفت‌…

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن:

دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن ، در سال 1304 شمسی در ندوشن یزد دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و قسمتی از متوسطه را در ندوشن یزد فراگرفت ، آنگاه به تهران عزیمت کرد و دوره ی متوسطه را به پایان رسانید و برای ادامه ی تحصیل وارد دانشکده حقوق شد و به دریافت لیسانس توفیق یافت.

دکتر اسلامی ندوشن ، در شمار شاعران اندیشمند و نویسندگان توانا و برجسته ای است که از سال 1327 اشعارش در مجله ی سخن و برخی مجلات دیگر انتشار یافته است.